سیستم نگهداری و تعمیرات بهبود

hc8meifmdc|2011A6132836|PM_Website|tblnews|Text_News|0xfdff6b4f05000000bd1b000001000400

مدیریت دانش: راهکارهای مشکلات جوامع یادگیرنده برخط

چکیده: سازمانها آگاهند که "دانش" منبعی استراتژیک است. دانش به سازمان، مزیت رقابتی پایدار بخـشیده در دستیابی به اهداف بلندمدت یاری میدهد. با علم به اینکه دانش، منبعی کلیدی است، سازمانها سعی دارند دانش را به شیوهای سیستماتیک اثربخش مدیریت کنند. اما مدیریت دانـش، آسـان نیـست. در کاربردهـایی هماننـد آموزش برخط راه دور، دانش در بعد زمان مکان پرا کنده است به دلیل اختلافات اجتماعی، فرهنگی زبـانی محدود میشود. در چنین مواردی، اجرای رویکرد "بهترین شیوهها" مدیریت دانش با مشکل روبـرو مـیشـود. هدف مقاله حاضر، شناسایی مشکلات عمده اجرای شیوههای مدیریت دانـش در آمـوزش بـرخط راه دور اسـت . خلق دانش تسهیم دانش، عناصر اساسی جوامع یادگیرنده برخط هستند. با تمرکز بر موضوع جوامع یادگیرنـده تلاش میشود با استفاده از ابزارها تکنیکهای مدیریت دانش، مجموعهای راهکارهـای مفیـد جهـت غلبـه بـر مشکلات این جوامع ارائه شود.

واژههای کلیدی: مدیریت دانش، آموزش برخط راهدور، جامعه یادگیرنده برخط

مقدمه

مقدمه سازمانها آگاهند که "دانش" منبعی استراتژیک است به سازمان، مزیت رقابتی پایدار میبخشد (دراکر، 1993 .( با علم به این موضوع، سازمانها در تلاشند دانش را به طریقی سیستماتیک تر مـؤثرتر مـدیریت کننـد. بعـلاوه مدیریت دانش جهت تشویق به خلق سهیم دانش استفاده میشود، با این باور که ارتقای خلق تسهیم دانش باعث بهبود بهرهوری، ابتکار، توانایی رقابتی، روابط بهتر میان افراد سازمان میگردد.

امروزه علاوه بر ایجاد نگاه بازار به آموزش، فشارهای رقابتی خاص به مؤسسات عرضه کننده آن وارد مـیشـود. طبق مطالعات براون دوگویید (2000 (تحولات جدی رقابتی، دانـشگاههـا مؤسـسات آمـوزش عـالی را بـه تفکری همانند (تفکر بازار) واداشته است. با تلاش دانشگاهها برای بین المللیسازی برنامههای آموزشـی خـود ارائه برنامههای باکیفیت به دانشجویان صرف نظر از موقعیت مکانی آنها، بازارهـای آمـوزش، جهـانی شـدهانـد. دانشگاهها هم به اجبار باید به اصلاح عملکـرد خـود پرداختـه اسـتراتژیهای پاسـخگویی سـریع بـه تغییـرات تکنولوژی افزایش مطالبات ذینفعان را تهیه تدوین کنند. بسیاری دانشگاهها به سراغ پارادایم جدیدی رفتهاند که "آموزش از راه دور" متعارف را با فناوریهای اطلاعات ارتباطات ادغام کردهانـد. حاصـل ایـن ادغـام چیـزی نیست جز "آموزش برخط راه دور".

هر چند این شیوه آموزشی رو به گسترش است با مشکلات احتمالی روبرو خواهد شد (کیمبـل اوبـان (2002 .( دانش از شکل فردی به جمعی از شکل ضمنی به صریح مبدل می شـود (نوناکـا تـاکوچی 1995 .(در غالـب مواقع، تبدیل دانش ضمنی به پیامهای صریح قابل انتقال تنها بـا گفتگـوی رودررو، جلـسات گروهـی یـا سـایر فعالیتهای اجتماعی صورت میگیرد. در این جلسات اجتماعی است که احتمال گفتگـو بحـث، تبعـاً تبـدیل دانش ضمنی به دانش صریح قویتر خواهد بود.

مقاله حاضر ادعا دارد علیرغم آنچه در بخش عمدة ادبیات موجود گفته شـده، جـدی تـرین مـانع در راه آمـوزش برخط راه دور، محدودیتهای زمانی مکانی است. آموزش برخط راه دور به منزلة کاهش فرصتهای اجتماعی ملاقات رودررو خواهد بود. بعلاوه موضوع اختلافات زبان تکلم، فرهنگ آداب اجتماعی نیز به میان میآید. بـه دلیل محدودیتهای زمان مکان، تعامل فیزیـکی تعلـم ظـرف مظروفـی (contextual (بـین مـدرس دانشجویان میان دانشجویان با یکدیگر تنزل مییابد. این مسائل میتواند منجر به عدم اعتماد اطمینان شود بطوریکه ممکن است شرایطی ایجاد شود که اعضای جوامع یادگیرنده برخط، تمایلی بـه تـسهیم دانـش خـود همکاری با سایر اعضا نداشته باشند.

بسیاری شرکتها، مدیریت دانش را جهت بهبود کارآیی اثربخشی، تشویق خلق تسهیم دانـش میـان افـراد سازمان بکار میبرند. آیا میتوان مفاهیم، ابزارها تکنیکهای مدیریت دانش را در حل معضلات آموزش برخط راه دور بکار برد؟ مقاله حاضر، آموزش برخط را با تمرکز خاص بر جوامع یادگیرنده مورد بررسی قرار مـی دهـد راهکارهایی برای غلبه بر مشکلات مذکور با استفاده از ابزارها تکنیک هـای مـدیریت دانـش ارائـه مـیدهـد. اهمیت جوامع یادگیرنده برخط بدین لحاظ است که دو بخش شاکلة مدیریت دانش، یعنی خلق تسهیم دانـش، از عناصر اصلی جوامع یادگیرنده هستند.

مدیریت دانش (KM

در این قسمت، تعریف کلی مفاهیم مدیریت دانش بیان شده برخی استراتژی ها، ابزارها تکنیکها کـه قابـل پیادهسازی در آموزش هستند معرفی میشود.

مدیریت دانش چیست؟

اصطلاح "مدیریت دانش" (KM (تمامی جنبهها از بکارگیری فناوری نوین گرفته تا مهار سرمایه فکری سازمان را شامل میشود (سالیس جونز، 2002

مدیریت دانش یک رشتة خاص نیست بلکه اجتماع رشتهها زمینههای مطالعاتی متعدد مختلف است. راولـی (2000 (مدیریت دانش را بدین صورت تشریح میکند:

"مدیریت دانش، کاربری توسعه دارایی های دانش سازمان با هدف پیشبرد اهداف سازمانی اسـت. دانـشی کـه مدیریت آن مدنظر است شامل دانش مستند صریح دانش نظـری ضـمنی اسـت. مـدیریت، کلیـه فرآینـدهای شناسایی، تسهیم، لق دانش را در برمیگیرد. این امر مستلزم وجود سیستمهـای خلـق نگهـداری مخـازن دانش پرورش تسهیل تسهیم دانش یادگیری سازمانی است . از نگاه غالب سازمانهای موفـق در مـدیریت دانش، دانش، دارایی است که باید ارزشها هنجارهای سازمانی پشتیبان خلق تسهیم آن ایجاد گـ ردد" (راولـی .(2000 خلاصه کلام آنکه مـدیریت دانـش، مـدیریت فرآینـدهای حـاکم بـر خلـق، انتـشار بهـره بـرداری دانـش بـا یکپارچهسازی فناوری، ساختارهای سازمانی دانشکاران به منظور حـداکثر اثربخـشی یـادگیری، حـل مـسأله تصمیمگیری در سازمان است.

استراتژیهای مدیریت دانش

دیریت دانش اثربخش، ترکیبی از سه استراتژی را باید شامل گردد : بهـرهبـرداری از دانـش صـریح ضـمنی، ارتقای خلق تسهیم دانش در کلیه سطوح، بکارگیری ترکیب مناسب از تکنیکها ابزارهای مدیریت دانش.

کدبندی در مقابل شخصی سازی

استراتژی کدبندی، بهرهبرداری از دانش صریح ضمنی در سازمانهاست .هانسن همکاران (1999 (دو رویکـرد رایج در سازمانهای امروزی را تحت عناوین "کدبندی" "شخصیسازی" توصیف کردهاند. کدبندی بر کدگذاری، ذخیره استفادة مجدد از دانـش در زمـان هـای بعـدی تأکیـد دارد. هـدف ایـن رویکـرد، بهرهگیری حداکثر از "دانش صریح" موجود در سازمان با افزایش کارآیی ثبت، ذخیره بازیابی دانش اسـت . ایـن رویکرد قویاً متکی به فناوری اطلاعات است رویکرد "افراد به اسناد" نیز خوانده میشود (ناتینگهام، 1999 .( رویکرد دوم یعنی شخصیسازی بر مدیریت گفتمان تعامل اجتماعی بین افراد دانش انتقالیافته در طی ایـن فعالیتهای تأکید دارد. این نوع دانش که "دانش ضمنی" خوانده میشود (پـولانی، 1966 (بـه لحـاظ بیـان در قالب کلام درآوردن مشکلتر بوده میتوان آن را ارزشمندتر تلقی کـرد چـرا کـه مـشوق رویکـرد خـلاقتـر در بکارگیری دانش است (ناتینگهام، 1999

تبدیل دانش و گردونه دانش

استراتژی دوم، استراتژی "تبدیل دانش" "گردونه دانش" است. دانش صریح دانش ضمنی کاملاً مجـزا از هـم نیستند بلکه موجودیتهایی مکمل یکدیگرند (نوناکا 1991 .(این دو نوع دانش در فعالیتهای توأم با خلاقیت، بـا یکدیگر تعامل دارند.

این فرآیند تبـدیل متـشکل از چهـار مرحلـه اسـت: اجتمـاعیسـازی، برونـیسـازی، ترکیـب، درونـیسـازی. "اجتماعیسازی" دانش صریح را بین افراد از طریق مشاهده، تقلید تمرین انتقال مـی دهـد. "برونـیسـازی" بـا گفتمان یا تفکر جمعی آغاز میگردد از طریق تشبیه استعاره، این دانش ضمنی جمعی شکل مستند رویه درمیآید. سپس در مرحله "ترکیب" پیکربندی مجدد تکههای دانش صریح از طریق فرآینـدهای مرتـبسـازی، تجمیع، ترکیب طبقهبندی انجام شده در سراسر سازمان توزیع میشود. نهایتاً در مرحله "درونیسازی" دانش صریح به دانش ضمنی فردی تبدیل میشود. این فرآیند تبدیل چهارمرحلهی، کلید خلق دانش است. بعلاوه اگـر تعامل این دو فرم دانش در فرآیند تبدیل چهارمرحلهای مذکور با صعود به سطوح الگوشناسـی (ontological( بالاتر در مقیاس وسیعتری صورت گیرد خلق تسهیم دانش به بخشی از فرهنگ سازمانی مبدل می شود. نوناکا این پدیده را "گردونه" یا "اسپیرال دانش" مینامد. لذا تـشویق ایـن فرآینـد در سـازمان، یـک اسـتراتژی کلیـدی مدیریت دانش است.

ترکیب ابزارها و تکنیک های مدیریت دانش

استراتژی آخر، بکارگیری ترکیب صحیحی از ابزارها تکنیکهـای مـدیریت دانـش اسـت. در اینجـا "فنـاوری" بعنوان ابزار دیریت دانش در مدیریت دانشهای صریح سازمان تعریف میشود. فناوری، پـشتیبانی همکـاری تعامل بین افراد را در جامعه یادگیرنده را بر عهده دارد بدین صورت که خلق تسهیم دانش را ممکن تـسهیل میکند. معمولاً پست الکترونیک، گروهافزار شبکههای کامپیوتری جهت ارتبـاط افـرادی کـه فاصـله فیزیکـی داشته نیاز دارند با یکدیگر دانش تسهیم کنند استفاده می شود. سـازمانهـای مـدرن بـدون فنـاوری قـادر بـه مدیریت دانش خود نیستند اما در عین حال باید توجه داشت که فناوری تنها بخشی از داسـتان اسـت . همـانطور که داونپورت پروساک اشاره کردهاند:

" صب نرمافزار مدیریت دانش یا نرمافزارهای استدلال استنتاج به خودی خود، تغییـری در سـازمان بـه وجـود نمیآورد. فناوری صرف، افراد صاحب تخصص را به تسهیم دانش خود با سایرین برنمی انگیزانـد. صـرف وجـود فناوری، محیط یادگیرنده، شایستهسالاری یا شرکت خلق دانش ایجاد نمیکند." (داونپورت پروساک، 2000 ( لذا مدیریت دانش اثربخش مستلزم راهحلـی ترکیبـی متـشکل از ابزارهـا یـا فنـاوری هـای مـدیریت دانـش بـا تکنیکهای مدیریت دانش است. تکنیکهای مدیریت دانش بدین صورت تعریـف مـیشـود: مـدیریت مناسـب "فضا" "فرآیند" (کیمبل اوبان، 2002 .(از سویی، مدیریت فضا، ایجاد فضای کاری نوین است. ایـن فـضا کـه میتواند فضای فیزیکی هم باشد (مثلاً یک ساختمان) فضای مجازی یا فـضای ذهنـی (ماننـد فـضای تـسهیم تجارب) یک مکان مشترک است که دانش در آن، خلق، تسهیم استفاده می شـود. از سـوی دیگـر، مـدیریت فرآیند، ایجاد رویه یا اختار سازمانی پشتیبان است که افراد را به ایجاد دانش جدیـد در شـرایط آسـان تـشویق کرده به آنها امکان دهد دانش خود را آزادانه تسهیم کنند. تحت این شرایط میتوان مفـاهیمی کـه در ادبیـات تحقیقاتی مـدیریت دانـش آمـده از قبیـل "موجـدهای دانـش" (نوناکـا همکـاران، 2000" (نمایـشگاه دانـش" (داونپورت پروساک، 2000" (داستانگویی گفتمان یادگیرنده" (سالیس جونز، 2002 (را بکار بست.

مدیریت دانش و آموزش برخط راه دور

در اینجا مضامین مفاهیم مدیریت دانش معرفی شده نشان داده می شود مضامین مفاهیم مـؤثر در خلـق تسهیم دانش سازمان در آموزش برخط راه دور هم کاربری دارند.

مدیریت دانش: پیامدها در آموزش برخط

امروزه صنعت آموزش، فشار نظام بازار را احساس میکند مؤسسات آموزشی باید مانند همه سازمانهای دیگـر تحت فشار رقابت، عملکرد خویش را ارتقا دهند. در سالهـای اخیـر، تکنیـکهـای مختلـف از جملـه مـدیریت عملکرد، تضمین کیفیت مدیریت کیفیت جامع، تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر آموزش داشته اند پیداست کـه مدیریت دانش هم از این جمله است (سالیس جونز، 2002 .(مدیریت دانش در آموزش هم طنین خواهد فکنـد چرا که کارکرد عمده آموزش، انتقال دانش است (کیمبل اوبا 2002 (یعنی همانطور که شـرکتها در تلاشـند کارآیی اثربخشی خود را با مدیریت دانش بهبود بخشند، مؤسـسات آموزشـی هـم مـی تواننـد از قابلیـتهـای مدیریت دانش برای تقویت بهبود یادگیری دانشجویان بهرهمند شـوند. ملاحظـه مـیشـود مـدیریت دانـش آموزش برخط، پارهای اجزای ساختاری مشترک دارند که در زیر بیان میشود.

جامعه

جامعه گروهی از افراد است که با دغدغهها، علایـق، فعالیتهـا، مؤسـسات متقابـل معینـی بـه یکـدیگر پیونـد خوردهاند. از نگاه مدیریت دانش، مفهوم جامعه از این حیث اساسی است که دانش سازمان غالبـاً توسـط شـبکة کوچک، غیررسمی خودسازمان از حرفهایها تولید انباشته میشود (آرگریس، 1993 براون دوگویید، 2000 .( بعلاوه در نتیجة پیشرفتهای چشمگیر فناوری ارتباطات اطلاعات (ICT (انواع جدیدی از محیط ایجاد شده است. افراد در این محیطهای نوین، ارتباط برقرار کرده با درنوردیدن مرزهای جغرافیایی زمانی، دانش خود را با یکدیگر تسهیم میکنند.

علاوه بر اینها، جامعه بعنوان مدل خلق تسهیم دانش به صورت پویا بهره ور در آموزش مطـرح اسـت. کلیـه شکلهای یادگیری مستلزم فرهنگسازی در جوامع است. هر چند محتوای اینها میتواند متفـاوت باشـد، شـکل جوامع آکادمیک در کشورها فرهنگهای مختلف کموبیش مشابه یکدیگر است.

همکاری (collaboration ( اکثر سازمانها میدانند که برقراری همکاری بین کارکنان موجب بهبود عملکرد سازمان خواهد شد. اما ایجاد جـو همکاری، آسان نیست. متخصصین مدیریت دانش برای شکلگیری فرهنگی که تمایل به کـار تیمـی محـیط همکاری را به وجود آورد به رویکردهای متنوع متعددی متوسل میشوند (نوناکا تاکوچی، 1995 .(تکنیکهایی از قبیل جلسه، مجمع مباحثه، رواج فراوان در رویکرد خلق دانش با توسل بـه فرآینـدهای تعامـل اجتمـاعی همکاری دارند. ابزارهایی از قبیل پست الکترونیک اینترانت هم جهت تشویق بـه همکـاری فعـال بـین افـراد سازمان بکار میروند.

همکاری یکی از ضروریترین موضوعات در آموزش است علیالخصوص در آموزش برخط که انـسانها دانـش روی محورهای زمان مکان پراکنده شدهاند. مطالعاتی در حوزة آموزش به بررسی رابطه همکـاری یـادگی ری پرداختهاند (جانسون جانسون، 1985 سالوین، 1987 جانسون جانسون، 1989 شـاران شـائولوف، 1990 دوباس، 1996 .(همکاری، شیوهای برای غلبه بر دو مشکل عمده در آموزش راه دور است : مسأله تطابق با سـیر آکادمیک مسألة بخشی از جامعه دانشگاهی شدن با وجود زندگی در بعد فاصلهای دور.

اعتماد و تسهیم دانش

اعتماد و تسهیم دانش اعتماد در سازمانهای تجاری بعنوان شرط اساسی تسهیم دانش تخصص برای صاحب دانش شناسـایی شـده است (ناتینگهام، 1998 .(افراد به دلیل خطر از دست دادن قدرت نفوذ خود، میلی به تسهیم دانـش ندارنـد . در مطالعهای که اخیراً پیرامون مدیریت دانش در اروپا صورت گرفت پاسخدهندگان اذعان داشتند گرانبهاترین دانش سازمان آنها در مغز افرادشان است اما آنها به دلیل ترسِ از دست دادن قدرت نفوذ، تمایلی بـه تـسهیم دانـش خود ندارند.

هر چند بنظر میرسد این مسأله در حوزة آموزش به این شدت نباشد با اینحال مسأله اعتمـاد، نقـش مهمـی در تسهیم دانش در جوامع یادگیرنده ایفا میکند.

فهم مشترک

به منظور تسهیم دانش مؤثر در فرآیند ارتباط باید معنی مشابهی از موضوع مورد بحث در ذهن افراد باشد ایـن معنی مشابه به سمت درک مشترک، همگرایی داشته باشد. تحقیقات در حوزه مدیریت دانش نشان میدهد کـه درک ذهنیت مشترک بین افراد جامعه برای همکاری انتقال دانش مـؤثر ضـروری اسـت (کـلارک، 1996 .( فقدان درک مشترک باعث میشود افراد نه یکدیگر را درک کنند نه بـه یکـدیگر اعتمـاد کننـد (داونپـورت پروساک، 2000

در آموزش برخط راه دور، فهم مشترک در رآیندهای یادگیری بین دانشجویان حیاتی است. درک مشترک، قـوة ذهن اجتماعی دانشجویان را برانگیخته تشویق میکند سازوکار دانش رایج را کاویده جویای نگاه مشترکی از موضوع باشند. با حصول درک مشترک، دانشجویان در جوامع یادگیرنده برخط میتوانند توانایی خود در برقراری ارتباط شرکت در کارهای تیمی همکاری را پرورش دهند.

آموزش برخط راه دور

آموزش برخط راه دور در اینجا تعریفی رسمیتر از آموزش برخط راه دور دامنة آن ارائه می شود. همچنین برخی مـشکلات احتمـالی این نوع آموزش از دیدگاههای مختلف با مفاهیم مدیریت دانش "همکاری با پـشتیبانی کـامپیوتر" (CSCW( تشریح میشود

آموزش برخط راه دور چیست؟

با افزایش دسترسی به ICT حوزه رواج فرآیندهای تدریس یـادگیری راه دور، تغییـرات چـشمگیری یافتـه است. واژههای جدید بسیاری برای بیان مسائل تدریس یادگیری راه دور با کمک فناوری به وجود آمده اسـت . اغلب این واژهها تداخل معنایی خصیصهای دارنـد. آمـوزش بـرخط راه دور بـدین صـورت تعریـف مـی شـود: "فعالیتهای تدریس یادگیری با سازماندهی رسمی سیستماتیک که مدرس فراگیر (یا فراگیـران) از حیـث بعد جغرافیایی فاصله دارند تعامل همکاری آنها با استفاده از ICT تسهیل میشود" (کیمبل اوبان، 2002

برخی مشکلات احتمالی

بنظر نمیرسد شکی در تأثیر عمیق ICT بر این شیوه آموزش مزایا فرصتهای آن در تـدریس یـادگیری باشد. هر چند عمدة ادبیات حوزه آموزش از جمله کیگان (1996 (ادعـا دارد مـشکلات جوامـع بـرخط خـصوصاً محدودیتهای زمانی مکانی با استفاده از فناوریهای نوین مرتفع گردیده است، در حوزههای مدیریت دانش CSCW چنین نیست (کیمبل اوبان، 2002 .(از منظر مدیریت دانش CSCW کار در محـیط پراکنـشی توزیعیافته عاری از مشکل نیست. کار تحت این شرایط، شیوة کاری گروه را نه تنها به لحاظ سازگاری با مشکل بعد جغرافیایی که به لحاظ اختلاف زمان، فرهنگ زبان متأثر میسازد (کیمبل همکاران، 2000

حدودیتهای فضا و مکان

هر چند پیشرفت فناوریهای ارتباطات اطلاعات، انسانها را به یکدیگر مرتبط ساخته است، عنصر "فضا" هنـوز هم دغدغهای عمده محسوب میگردد. شواهد حاصل از مطالعات موردی تحقیقات قبلی به وضـوح نـشان داد که جغرافی به واقع در اقتصاد دانشمحور نوین اهمیـت دارد (هـپورث، 1989 لـی، 1995 جارونپـا لایـدنر، 1998 هیلدرث همکاران، 2000 .(ظهور فضای "الکترونیک" بدین معنی نیست که اهمیـت فـضای "فیزیکـی" کاهش یافته است (کیمبل همکاران، 2000 .(علیرغم سرعت بالای فناوری توانایی انتقال داده در فواصل، انسانها هنوز میخواهند گرد هم آیند با هم باشند (شرون بوتچر، 1997

مسأله "زمان" هم مسأله اصلی دیگر در ارتباطات بـرخط اسـت. هـر چنـد برخـی متفکـرین معتقدنـد بـه عـصر "پساصنعتی" وارد شدهایم، سنگینی استانداردسازی زمان، پیامدی از عصر صنعتی، هنـوز هـم بـر دوش احـساس میشود چرا که هنوز محدود به قاچهای زمانی هستیم. هیچ عضوی از تیم حاضـر نخواهـد شـد تنهـا بـه دلیـل همکاری با سایر اعضای تیم در قارههای دیگر، ساعت سه صبح سر کار خود حاضر شـود . لـذا زمـان در جوامـع مجازی برخط مسأله مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

فقدان تعلیم اجتماعی و تعامل رودررو

در فرهنگ ما، تعامل رودررو، پارادایم ایدهآل ملاقات اذهان افکار است. بنظر میرسد ارتباط در صورتی که فرد حضور فیزیکی داشته باشد کاملترین موفقترین حالت را داراست زیرا فرض بر اینست که این حضور فیزیکـی متضمن صحت واقعیت ست. اما محدودیتهای فـضا مکـان در ارتبـاط بـرخط، تعامـل رودررو را نـاممکن میسازد. محققان مـدیریت دانـش CSCW قویـاً از "همکـاری توزیـعیافتـه مـداوم" Distributed Hot( (Work Collaborative سخن گفتهاند که بنا به ادعای آنها تعامل بالا داشته مستلزم حضور فعال اعضای جامعه است زیرا بر این اعتقادند که تعامل هممکان، کلید خلق تسهیم مؤثر دانش است.

اما در محیط امروزی که بسیاری فعالیتها از قبیل کار یادگیری در بعد جغرافی زمان پراکنـده توزیـع شـده است، حضور فعال یا تعامل هممکان دچار مشکل خواهد شد. در راستای حل این مشکلات فناوریهایی از قبیـل ویدئو کنفرانس با هدف "حضور از راه دور" یا "حضور مجازی" به خدمت گرفته شده است. با این وجـود، افـراد در تیمهای اصطلاحاً مجازی دریافتهاند "حداکثر اثربخشی در همکـاری از طریـق جلـسات ملاقـات هـای رودررو حاصل میشود چرا که مسأله اعتماد رفع ابهامات در محیط رودررو آسانتر حل میشود اعتماد رفع ابهام در دنیای مجازی همواره با معضل هویت دغدغههای پیرامون آن روبروست (هیلدرث همکاران، 1998 کیمبـل همکاران 2000

زبان و موانع فرهنگی

اعضای جوامع برخط علاوه بر فاصله فیزیکی اختلاف زمان با موانع دیگری در ارتباط یـادگیری اثـربخش از قبیل اختلاف فرهنگ زبان مواجه میشوند. عنصر زبان در ارتباط اهالی کشورهایی بـا زبـانهـای متفـاوت در جوامع برخط مشکلساز میشود. گر چه زبان انگلیسی به عنوان زبان علمـی تجـاری جهـانی جاافتـاده اسـت بسیاری افراد هنوز فاقد تسط کاف جهت بیان درک مفاهیم استدلالات پیچیده به این زبان هستند (وان دن براندن، 2001 .(لذا در جوامع برخط، محدودیتهای زبانی، افراد را در تبدیل دانـش ضـمنی خـود بـه پیـامهـای صریح قابل انتقال به منظور تسهیم آن با سایر اعضا دچار مشکل میسازد.

عوامل فرهنگی هم شاید مبدل به مانعی در راه خلق تسهیم دانش در جوامع برخط شـوند . دانـشجویان دارای عقبه فرهنگی متفاوت احتمالاً رفتارهای یادگیری، اهداف یادگیری، چارچوب مرجع، انگیزه متفاوتی دارند. ایـن تفاوتها میتواند آنها را در درک توضیحات سایرین با مشکل مواجه سازد.

مشکل اعتماد

اعتماد، هستة هر همکاری است لذا مسأله اعتماد میتواند ارتباط تعامل اجتماعی در جوامع برخط را به چـالش جدی بکشد. از دیدگاه مدیریت دانش، تماس شخصی اعتماد، ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر دارند . روابط خـوب افراد جامعه، بیاعتمادی ترس را محو ساخته موانع شخصی ساز مانی را فرو مـیریـزد (نوناکـا تـاکوچی، 1995 .(افراد با شکلدهی روابط مناسب، حس اعتماد، هویت تعهد را ایجاد می کنند که به آنها اجازه مـیدهـد دانش جدید ایجاد کرده آن را با سایر افراد جامعه تسهیم کنند.

در ادبیات مدیریت دانش CSCW اعتماد در تسهیم دانش، نقش مهمی بر عهـده دارد. در محـیط بـرخط یـا مجازی، این اهمیت حتی بیشتر خواهد شد. اهمیت اعتماد در جامعه برخط روشن شده اعتماد بین افرادی بهتر وجود خواهد داشت که با یکدیگر غریبه نباشند یعنی افراد تجربه همکاری قبلـی یـا تمـاس رودررو بـا یکـدیگر داشته باشند.

مکاری اندک

همکاری اندک عاملات برخط در جوامع مجازی متفاوت از تعامل رودررو است. همانطور که پیشتر ذکر شد، محدودیتهای فضا مکان، فقدان تعامل رودررو میتواند باعث فقدان اعتماد، هویت تعهد در جوامع برخط شود . در نتیجه افـراد تمایلی به تسهیم دانش خود همکاری با دیگران نخواهند داشت . در ادبیات مدیریت دانش، شواهد قـوی نـاظر بر این مطلب وجود دارد که فضای پرورشدهنده اعتماد، حس انسانی، شبکههای خـصوصی میـان کارکنـان، یکی از مهمترین شرایط ایجاد همکاری فزاینده، خلق دانش تسهیم دانـش اسـت (نوناکـا همکـاران، 2000 کیمبل همکاران، 2000

در آموزش برخط راه دور، عدم تعامل شخصی رودررو میتواند اعتماد، حس هویت تعهد را بـین دانـشجویان در جوامع یادگیرنده برخط به حداقل برساند.

آیا مدیریت دانایی میتواند راهحلی بدهد؟

در این قسمت اصولاً به ارائه راهکار با استراتژیها، ابزارها تکنیک های مدیریت دانایی به منظور حل مـشکلات آموزش برخط راه دور میپردازیم. از میان سه استراتژی مدیریت دانش که پیشتر ذکر شد، هدف استراتژی هـای اول دوم، ارائه راهکار مؤثر پیادهسازی مدیریت دانش در آموزش بـرخط راه دور اسـت. اسـتراتژی سـوم بـرای پیشنهاد ابزارها تکنیکهای ممکن که قابل کاربری در این شیوه آموزش هستند استفاده میشود.

بهرهگیری از هر دو بخش دانش صریح و ضمنی

کلید موفقیت کاربری مدیریت دانش در آموزش برخط راه دور، بهره گیری از کلیه اشکال دانش اعم از صـریح ضمنی است. دانش صریح در آموزش برخط راه دور با رسانه های مختلف از جمله فایلهای کـامپیوتری، ایمیـل، نوار ویدئویی، لوح فشرده، کتابهای درسی ارائه میشود. این دانش، حاصل کار افراد تکی یا تیمهـای پـروژه است که در نوعی رسانه ضبط ذخیره میشود بطوریکه در هنگام نیاز قابل دسترسـی اسـتفاده باشـد . دانـش صریح به آسانی بین اعضای جامعه یادگیرنده برخط تسهیم میشود. این نوع دانش بسیار رایج است اما بـاز هـم در تدریس یادگیری برخط از اهمیت برخوردار است. در عین حال، دانش ضمنی هم در آموزش بـرخط راه دور از ارزش بالایی برخوردار است. دانش ضمنی شخصی است عمیقاً ریشه در تجارب، ارزشها فرهنگ های افراد دارد لذا ثبت، کدبندی، ذخیرهسازی، تسهیم آن با سایر افراد مشکل است. هر چند این نـوع دانـش، نامـشهود است نباید از اهمیت آن غافل شد زیرا که نقش محوری در نوآوری در جوامع یادگیرنده دارد.

ارتقای خلق و تسهیم دانش در کلیه سطوح

در تشکیل جامعه یادگیرنده برخط کارآ، دانش باید با کلیه اعضای جامعه تولید تسهیم شود . دانش توسـط فـرد تولید میشود. این بدین معنی است که جامعه دانش تولید نمیکند بلکه تنها فرد را پـشتیبانی کـرده یـا شـرایط حامی تولید دانش را برای او فراهم میکند. بعلاوه دانش در صورتی که جامة عمل پوشانده نشود یا بـا سـایرین تسهیم نگردد بلااستفاده است. به منظور ارتقای خلق تسهیم دانـش در کلیـه سـطوح جامعـه، "فرآینـد تبـدیل دانش" "گردونه دانش" باید ایجاد گردد.

بکارگیری ترکیب صحیح از ابزارها و تکنیک های مدیریت دانش

بکارگیری ترکیب صحیح ابزارها تکنیکهای مدیریت دانش هم حل مشکلات آموزش برخط راه دور، یـک عامل کلیدی موفقیت به شمار میآید.

ابزارهای مدیریت دانش

همانطور که پیشتر بیان شد، فناوریها در جوامع یادگیرنده برخط، ابزار های مؤثر مدیریت دانش در مدیریت دانش صریح تلقی میگردند. فناوریهایی از قبیل اینترانت، ویدئوکنفرانس، گروهافزارهای همکاری به اعـضای جامعـه یادگیرنده برخط، امکان ثبت انتشار دانش صریح را میدهند. میتـوان از سیـستمهـای مـدیریت دوره درسـی بـرای Lotus Learning Space WebCT قبیـل از) course management system (CMS)) توزیع مواد درسی منتخب، تسهیل دسترسی به منابع مختلـف دادههـا اطلاعـات، امکانپـذیر سـاختن تعامـل مدرس دانشجو دانشجو دانشجو استفاده کرد.

بکارگیری مناسب ابزارهای مدیریت دانش نه تنها اعضای جامعه برخط را در مدیریت مؤثر دانش صـریح یـاری میدهد که محدودیتهای زمان فضا را نیز کاهش میدهد. فناوریهای پیشرفته از قبیل ویدئوکنفرانس چت روم (اتاق گفتگو) امکان بحث پیرامون رسانههـای تعـاملی همزمـان (از قبیـل دیاگرامهـا متـون مـشترک) افزایش سطح تعامل در ارتباط برخط را به اعضا میدهد. این امر، حس اعتماد، هویت تعهد را ارتقا بخـشیده بر اطمینان خاطر اعضای جامعه برخط تمایل آنها به تسهیم دانش خود همکاری میافزاید.

تکنیکهای مدیریت دانش

استفاده از ابزارهای مدیریت دانش در حل مشکلات آموزش برخط راه دور تنها بخشی از داستان اسـت. فنـاوری به تنهایی برای اعتمادسازی ایجاد محیط شخصی لازم جهت تحقق شبکه واقعـی کـافی نیـست . لـذا بایـد از برخی تکنیکهای مدیریت دانش برای کمک به اعضای جامعه برخط جهت رفع مشکلات به شیوه اثـربخشتـر بهره گرفت. تکنیکهای مدیریت دانش دو رویکرد مدیریتی را در برمیگیرند: مدیریت فرآینـد مـدیریت فـضا. مدیریت فرآیند، ایجاد ساختارها رویههای سازمانی پشتیبان است که افراد جامعه یادگیرنده برخط را بـه تولیـد، تسهیم استفاده آسان از دانش تشویق کند. در مدیریت فرآیند ممکن است سیستم پاداش برای تولید تـسهیم دانش ایجاد گردد، میتواند شامل استانداردها رویههای جدید برای تضمین فرصتهای برابر دسترسی به منابع دانش برای کلی اعضای جامعه باشد. تکن های مدیریت دانش متعلق به رویکرد مدیریت فضا، محیط یادگیری مطلوب را ایجاد می کنند که اعضای جامعه یادگیرنده برخط را در آشنایی با همکارانشان یاری میدهد. تحـت ایـن شـرایط، اعـضا تـدریجاً بـه درک مشترک زبان مشترک میرسند که برای انتقال بهرهور دانش ضروری است. سپس حس هویت، اعتماد تعهد بین آنها ایجاد شده دانش خود را با سایرین تسهیم می کنند. بالاخره زمینه مشترک موجود بین اعضا به جـایی میرسد که موانع زبانی سایر موانع فرهنگی را کاهش میدهد زیرا به آسانی درمییابند سایرین چه میخواهند چرا.

نتایج و تحقیقات آینده

مقاله حاضر سعی داشته مفهوم مدیریت دانایی را جهت حل برخی مشکلات آموزش برخط کـه مـانع از تولیـد تسهیم دانش میان اعضای جوامع یادگیرنده برخط میشود بکار گیرد. گفته شـد کـه مـشکل عمـده در آمـوزش برخط راه دور احتمالاً هنوز هم محدودیتهای ضا زمان باقی مانده است. هر چنـد بـسیاری محققـان حـوزه آموزش ادعا کردهاند که این محدودیتها با فناوری نوین ICT مرتفع گـشته اسـت، محققـان مـدیریت دانـش CSCW شواهدی قوی مبنی بر وجود مشکلات در ارتباط تعامل در جامعه برخط یا مجـازی ارائـه کـردهانـد. بعلاوه مشکلات زمان فضا میتواند به منجر به فقدان تمـاس رودررو معـضلات اعتمـاد شـود کـه کـارآیی همکاری در جامعه یادگیرنده برخط را کاهش میدهد.

از آنجایی که تدریس یادگیری برخط رو به گسترش است، جامعه یادگیرنده برخط هم قطعاً بزرگتر خواهد شد . موضوع این مقاله موضوعی جالب توجه هم است چرا که فرآیند مـدیریت دانـش، تـدریس یـادگیری را در آموزش برخط راه دور تقویت خواهد کرد. با توجه به اهمیت موضوع، نیازست تحقیقات بیـشتری در ایـن زمینـه صورت گیرد. پیشنهاد میشود مشکلات آموزش برخط راه دور بر اساس مطالعات موردی واقعـی مطالعـه شـده، ابزارها تکنیکهای مدیریت دانش با تفصیل بیشتر بررسی شده نتایج این مطالعات ارزیابی گردد.