ایجاد پارکهای فناوری در مجاورت دانشگاهها: فرصتها و چالشها

تعداد بازدید : 53

9/6/2023

هفتمین کنگره سراسری همکاریهای

دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملی

ایجاد پارکهای فناوری در مجاورت دانشگاهها: فرصتها و چالشها

مصطفی کریمیان اقبال

شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

چکیده

امروزه پارکهای علمی و فناوری به عنوان ساختاری مناسب برای توسعه همکاریهـای سـه جانبه دولت، دانشـگاه و صـنعت شـناخته شـده انـد. اولـین پارکهـای علمـی در آمریکـا بـا مشارکت و همکاری دانشگاهها ایجاد گردید و در حال حاضرنیـز بسـیاری از دانشـگاهها علاقمند به ایجاد پارک فناوری در مجاورت دانشگاه هستند. هدف از ایـن مقالـه بررسـی ارتباط بین پارکهای فناوری و دانشگاهها با در نظر گرفتن فرصتها و چالشها ی موجـود در ایران میباشد. توجه روز افزون سیاستگذاران و برنامهریزان به توسعه اقتصادی بر مبنـای علم و دانش، باعث شده است که دانشگاهها به عنوان عامل توسعه فناوری و موتور توسعه منطقهای در نظر گرفته شوند. ایجاد پارکهای فناوری در کنار دانشگاهها نه تنها از دیدگاه مشارکت در توسعه منطقهای حائز اهمیت است، بلکه حضور پارک فناور ی باعث تقویت ارتبـاط، دانشـگاه بـا صـنعت، ارتقـاء اعتبـار دانشـگاه در جامعـه، کسـب درآمـد و ایجـاد فرصتهای کاری برای دانشگاهیان میباشد. دانشگاهها بـرای جـذب مؤسسـات خصوصـ ی جهت استقرار در پارک فناوری باید استراتژی مشخصی را تعریف و تبیین نماینـد. تجربـه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در طـی چنـد سـال گذشـته بـرا ی گسـترش فعالیتهـای فناوری در کنار دانشگاه، از طریق راه اندازی مراکز رشد و پارک علم و فنـاور ی نشـانگر وجود پتانسیلهای مناسب برای اجرای فعالیتهـای مشـترک بـا دانشـگاه صـنعت ی اصـفهان و دیگر دانشگاههای منطقه میباشـد. موفقیـت پارکهـای فنـاوری در مجـاورت دانشـگاهها ، 2 مستلزم تعریف چشم انداز و مأموریت مناسب برای پارک، طراحی یک سیستم مـدیریتی مسـتقل امـا مـرتبط بـا دانشـگاه و فرهنـگسـازی در میـان دانشـگاهیان، مسـئولین محلـی، شرکتهای خصوصی و عموم مردم در منطقه مورد نظرمیباشد. مقدمه در آغاز قرن بیست و یکم، پیشرفتهای فناوری و گسترش پدیده جهانی شـدن، چالشـها و فرصتهای فراوانی را برای کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به وجود آورده است. با تغییرات سریع و شگرف در دن یای امروز، توجه بـه نـوآوری و طراحـی سیسـتمی که بتواند محصولات و خدمات بهتری را برای عرضه به جهانیان تولید کنـد، از مهمتـرین دغدغه های برنامه ریزان در کشورها به حساب م یآید. تدوین و راهانـدازی سیسـتم ملـی

نوآوری

در بسیاری از کشورها باعث شده است که خلاق یتها، ایده ها، مهارتهـا و ن یـروی انسانی بین دانشگاهها، مراکـز تحقیقـاتی و بخشـهای اقتصـادی جامعـه، جریـان یافتـه و از طریق تعامل بین این مراکز و توسعه فرهنگ نوآور ی و کارآفرینی، توسـعه اقتصـاد ی در کشورها امکان پذیر گردد. در طراحی سیستم ملی نوآوری توجه به ایجاد ارتباط بین دولت، دانشـگاه و صـنعت از اهمیت زیادی برخوردار است. امروزه پارکهای علم و فناوری به عنوان بستری مناسـب بـرا ی توسـعه همکاریهـای سـه جانبه دولت، دانشگاه و صنعت شناخته شده اند . دولتها از طریق این ساختار قادر خواهنـد بود سیاستهای خـود را در جهـت حما یـت از نـوآوری و کـارآفرینی و توسـعه فعالیتهـای تحقیق و توسعه پیاده سازی نمایند. دانشگاهها با ایجاد پارکهـای تحقیقـاتی و فنـاوری در مجاورت خود باعث تقویت ارتباط محققین با صنعت، افزایش بودجه هـای تحقیقـاتی از طریق صنایع و ایجاد بازار کار برای فارغالتحصـیلان خـود مـ یشـوند. پارکهـای فنـاوری همچنین محل مناسبی برای استقرار واحـدهای تحقیـق و توسـعه و رفـع معضـلات صـنایع میباشند. علاوه بر این حضور پارکهای فنـاوری و مراکـز رشـد در مجـاورت دانشـگاهها باعث ایجاد موسسـات کوچـک و متوسـط در زم ینـههـای فنـاوری از طریـق فرآینـدهای انکوباتوری و زایشی خواهد شد. اگر چه پارکهای فناوری ساختار مناسبی بـرای توسـعه همکاریهـای سـه جانبـه دولـت، دانشگاه و صنعت هستند، لیکن در ایـن میـان ارتبـاط پارکهـا ی فنـاوری بـا دانشـگاهها از اهمیت بیشتری برخوردار است. اهمیت پارکها برای دانشـگاهها بـه حـد ی اسـت کـه در بسیاری از کشورها، دانشگاهها از طر یق واگـذاری اراضـی و دریافـت حمایتهـای ملـی و منطقهای اقدام به ایجاد پارکهای فناوری در مجاورت خود م ینمایند. هدف از ایـن مقالـه بررسی ارتباط بین پارکهای فناوری و دانشگاهها با توجه به تجربه های کشورهای دیگر و تجربه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان است.

دانشگاهها موتور توسعه منطقه ای توجه روز افزون به توسعه اقتصاد ی بر مبنای علم و دانش در بسیاری از کشورها باعث شده است که سیاستگزاران در بخشهای دولتـی و غیـر دولتـی، دانشـگاهها را بـه عنـوان عامل مهم در توسعه منطقهای در نظر بگیرنـد. (2002| Lester & Chakrabarti .(نقـش دانشـگاه MIT در ایجـاد و رشـد موسسـات فنـاوری در منطقـه بوسـتن آمریکـا و نقـش دانشگاه استانفورد در سیلیکانولی، برای همگان شناخته شـده اسـت . تجربیـات مشـابه در مورد نقش دانشگاهها در توسعه منطقه ای در کشورهای دیگر نیز کاملاً مشهود است. کشور فنلاند در اوایل دهـه 1990 مـیلادی و پـس از فروپاشـی شـوروی شـاهد رکـود شدید اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری بود. دانشگاههای فنلاند در این زمان نقـش موتـور توسه را در مناطق مختلف به عهده گرفتند . مذاکره حضوری نویسنده با دکتر الی نیـامی

مدیر پارک فناوری تامپره، حکایت از مشارکت اساتید دانشگاه از جمله ا یشان در ایجـاد و توسعه پارک فناوری با هدف کمک به توسعه اقتصاد ی فنلانـد در دهـه 1990 مـیلادی 2 دارد. پارک فناوری تامپره در این سالها با تمرکز بـر رو ی فنـاوری الکتـرو- مکانیـک و اتوماسیون، باعث توسعه صنایع در منطقه تامپره گرد ید. از سوی دیگر، فعالیـت دانشـگاه فناوری هلسینکی باعث گردید تا منطقه هلسینگی به عنوان مرکـز اصـل ی توسـعه فنـاور ی نیـز باعـث توسـعه 3 ارتباطات بی سیم و فناوری اطلاعات شـناخته شـود . دانشـگاه تورکـو نوآوری در زمینه محصولات دارویی و شیمیایی در منطقه خود گرد یـد. مشخصـه اصـلی بسیاری از این دانشگاهها در فنلاند، اسـتفاده مناسـب از سـاختار پارکهـا ی فنـاوری بـرای فعالیت در عرصه توسعه فناوری و اقتصادی میباشد. تجربه فنلاند حاکی از یک حرکـت آگاهانه در جهت بهرهبرداری از دانشگاهها به عنوان عنصر اصلی توسعه اقتصادی است.

دلایل اصلی موفقیت کشور فنلاند را برای برون رفت از رکـود اقتصـاد ی مـیتـوان در

موارد زیر خلاصه نمود:

- سیاستهای حمایتی برای نوآوری در سطوح منطقهای و ملی

- گرایش بیشتر دانشگاههای فنلاند به سمت فناوری و نوآوری

- همکاریهای سه جانبه دانشگاهها، شرکتهای خصوصی و دستگاههای دولتی

- ایجاد پارکهای فناوری در ارتباط نزدیک با دانشگاهها

در حال حاضـر فنلانـد از کشـورها ی رده بـالا در زم ینـه شـاخص دسـتیابی فنـاوری

(TAI (به حساب میآید. (جدول 1 (

جدول 1 .شاخص دستیابی فناوری (TAI(

متوسطه و پیشرفته نام کشور مقدار TAI ثبت درصد صادرات فناوری

50 /7 187 0/744 فنلاند- 1

66 /2 289 0/733 امریکا- 2

59 /7 271 0/703 سوئد- 3

80 /8 994 0/698 ژاپن- 4

66 /7 779 0/666 کره- 5

50 /9 189 0/630 هلند- 6

61 /9 82 0/606 انگلیس- 7

48 /7 31 0/589 کانادا- 8

16 /2 75 0/587 استرالیا- 9

74 /9 8 0/585 -10

67 /4 __ 0/396 مالزی- 11

2 1 0/260 ایران- 12

توسعه فعالیتهای تحقیق و توسـعه و مشـ ارکت بخـش خصوصـی در تـامین هزینـه هـای تحقیقاتی نقش مهمی در توسعه فناوری در فنلاند داشته است. در این میان نقش شرکت نوکیا در تامین هزینه های تحقیق و توسعه بسیار برجسته است. (شکل 1( 6

شکل 1 .اعتبارات تحقیق و توسعه در کشور فنلاند

تجربه دانشگاههای فنلاند و دانشگاههای دیگر در اروپا و کشورها ی توسعه یافته، نشان میدهد که دانشگاهها میتوانند نقش موثری در توسعه منطقه ا ی ایفا نمایند. امروزه دیدگاه سنتی در مورد دانشگاهها بـه عنـوان محـل آمـوزش و تول یـد علـم، در حـال تغ ییـر اسـت. دغدغه کاربرد علـم و دانـش در جهـت توسـعه اقتصـ ادی، اهمیـت کـارآفرینی و انتقـال فناوری از دانشگاهها به صـنعت باعـث شـده اسـت کـه دانشـگاهها ی پویـا، در اهـداف و اسـترالیا در سـال 1 برنامههای خود تجدید نظر نمایند. اظهارات معاون دانشـگاه مـاکو یری 2001 میلادی در این رابطه قابل توجه است.(2001 Martin( "دانشگاه ماکویری موفـق شـده اسـت تصـور قبلـ ی در مـورد دانشـگاه را تغییـر دهـد و امروزه به عنوان یک دانشگاه پیشرو در زمینه علم و فناوری قلمداد شود. سیاست تشـویق ارتباط با موسسات مستقر در پارک ماکو یری در جهـت تجـاری سـازی نتـایج تحقیقـاتی

باعـث بازگشـت منـافع اقتصـادی بـه دانشـگاه شـده اسـت. دانشـگاه همچنـین درسـهای ارزشمندی در مورد چگونگی تجاری سازی نتایج تحقیقـات و چگـونگ ی ایجـاد ارتبـاط موفق با صنایع و شرکتهای مستقر در پارک و در منطقه کسب نموده است." پارکهای فناوری در مجاورت دانشگاهها اگر چه مدل یکسانی برای ارتباط بین دانشـگاهها و پارکهـا ی فنـاوری وجـود نـدارد و روشهای گوناگونی در این زمینه در کشورهای مختلف تجربه شده است، لـیکن بررسـی پارکهای ایجاد شده در مجاورت دانشگاهها نشان م یدهد که منافع ایـن ارتبـاط بـه حـد ی است که بسیاری از دانشگاهها خود برا ی ایجاد این پارکها سرمایه گذاری نمـودهانـد. در کشور ما نیز، پس از تجربه شهرک علمی و تحقیقـاتی اصـفهان و تـرو یج ایـده پارکهـا و مراکز رشد در سالهای اخیر، بسیاری از دانشگاهها نسبت به ا یجـاد پـارک فنـاور ی اقـدام نموده اند. سرمایهگذاری دانشگاهها در این زمینه، بدون توجه به روشها ی مناسـب ایجـاد یک پـارک فنـاوری و عـدم برنامـهریـزی و سیاسـتگـذاری صـحیح، مـیتوانـد تبعـات ناگواری به همراه داشته باشد و پروژه توسعه پارکها ی فنـاوری دانشـگاهی را بـا شکسـت مواجه نماید. در قسمتهای بعدی این مقاله سعی خواهد شد به جنبه های مختلف پارکهـای فناوری در مجاورت دانشگاهها با توجه به تجربه دیگر کشورها و تجربه شهرک علمـی و تحقیقاتی اصفهان اشاره شود.

تغییر دیدگاهها

مشخصه اصلی هستند (2002| Scott & Link:(

1 -توسعه املاک پـارک از طر یـق واگـذاری بـه شـرکتها ی فنـاوری و مراکـز تحق یـق و

توسعه

2 -فعالیت سازمان یافته برای انتقال فناوری از دانشگاهها به جامعه

3 -مشارکت مراکز آموزشی و پژوهشی، دولت و بخش خصوصی برای توسعه فناوری

علاوه بر موارد فوق، دانشگاهها ممکن است اهداف خـاص خـود را بـرا ی راه انـدازی

پارک فناوری در مجاورت دانشگاه دنبال نمایند که در این رابطـه بـه مـوارد ز یـر میتـوان

اشاره نمود:

1 -مشارکت دانشگاه در توسعه اقتصادی منطقه

2 -تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت

3 -جذب شرکتهایی کـه از طر یـق اسـتقرار در پـارک فنـاوری، دانشـگاه را در راسـتا ی

اهدافش حمایت نمایند

4 -تجاری سازی نتایج تحقیقات دانشگاه

5 -کسب درآمد برای پیشبرد تحقیقات دانشگاهی از طریق فروش و یا اجاره زمین

بسیاری از دانشگاهها اهداف 1 تا 4 را مهمتر از کسب درآمـد از طر یـق واگـذاری زمـین

میداننـد و از طریـق اهـداء زمـین علاقمنـد بـه راه انـدازی پـارک در مجـاورت دانشـگاه

میباشند.

تشویق شرکتها به استقرار در پارک فناوری

نتایج برخی از مطالعات نشان داده است که پارکها ی دور از دانشگاه، اغلب به صـورت بـا دانشـگاهها 1 پروژه های توسعه املاک شکل میگیرند و کمتر باعث توسعه هم افزائـی بـدین). Phillimore et al| XV IASP World Conference Proceedings) میشـوند لحاظ است که دانشگاهها علاقمند هسـتند بـرا ی توسـعه هـم افزا یـی بـا شـرکتها، شـرا یط مناسبی را در پارک فناور ی مجاور دانشگاه فراهم آور ند. ایجاد شرایط مناسب برای هـم افزایی، یک چالش جدی محسوب مشود و هر دانشـگاه با یـد راهکـار خـاص خـود را بـا توجه به شرایط منطقه ای و پتانسیلهای موجود در دانشگاه اتخـاذ نمایـد. بـه عنـوان نمونـه دانشگاه ماکویری در استرالیا استراتژی مشخصـی را بـرای جلـب ایـن همکـاری انتخـاب نموده که شامل برنامههای زیر میباشد. (2001| Martin:(انتخاب یک مکان مناسب برای ایجاد پارک که ارتباط شرکتها با دانشگاه را تسهیل نماید.

- درگیر نمودن اعضای دانشگاه در انتخاب شرکتها

- ایجاد یک شرکت تحقیقاتی (Ltd Research Macquaire (بـرای همـاهنگی حضـور

واحدهای تحقیقاتی دانشگاه در پارک

- دسترسی شرکتها به امکانات دانشگاه شامل کتابخانه، امکانات ورزشی و غیره

- برگـزاری سـمینارها و برنامـههـای مشـترک علمـی و اجتمـاعی بـرای تشـویق ارتبـاط

دانشگاهیان با شرکتهای مستقر در پارک

- ارائه بورسیههای تحقیقاتی به دانشجویان جهت انجام پروژههای مشترک بـا شـرکتهای

مستقر در پارک

- دعوت از مدیران برجسته شرکتها برای شرکت در شوراهای مشورتی در دانشگاه

تعداد دیگری از دانشگاهها به موارد ی مانند مشارکت متخصصین فعـال در شـرکتها در

ارائـه کلاسـهای آموزشـی، همکـاری در راهنمـایی پایـان نامـههـای دانشـجویی و ارائـه

دورههای آموزشی از طرف دانشـگاه بـرا ی شـرکتهای مسـتقر در پـارک فنـاور ی اشـاره

.(AURP| 2002) نمودهاند

مزایای ایجاد پارک فناوری مجاور دانشگاه

نگرش دانشگاهها برای ایجاد پارک فناوری همیشه یکسان نیست و هر دانشگاه ممکـن است اهداف خاص خود را برا ی حمایـت از ایجـاد پـارک فنـاور ی دنبـال نمایـد کـه در قسمتهای قبلی به برخی از این اهداف اشاره گردید. صرف نظر از اهداف اول یه دانشـگاه، ایجاد پارک فناوری در کنار دانشگاه دارا ی مزایای متعددی است کـه مـوارد ی از آن بـه قرار زیر میباشد:

- افزایش اعتبار دانشگاه در جامعه

- انتقال تکنولوژی از دانشگاه به صنعت

- بهرهگیری شرکتها از متخصصین دانشگاهی و امکانات دانشگاه

- گذراندن دورههای کارآموزی دانشجویان در شرکتها

- ایجاد محیط کار موقت یا دائم برای دانشجویان

- ایجاد محیط مناسب برای راهاندازی شرکتهای فناوری توسط استادان دانشگاه

- اجرای پروژههای مشترک تحقیقاتی بین دانشگاه و شرکتهای فناوری

راه اندازی شرکت توسط استادان درگیر شدن اعضای هیئت علمی دانشگاهها در فعالیتهای خارج از دانشگاه به خصوص در شرکتهای خصوصی همیشه بحث انگیز بوده است. دیدگاههای متفاوتی در این رابطـه در میان دانشگاهها وجود دارد، بطور یکه بعضـی از دانشـگاههای قـدیمی و بـا سـابقه کـه دیدگاههای سنتی آموزشی و پژوهشی در آنها غالب است، فعال یت استادان دانشگاه را در شرکتهای خصوصی مجاز نمیدانند. این در حالی است که تعـداد د یگـری از دانشـگاهها با اتخاذ سیاستهای خاص و تهیه دستورالعملهایی، راهاندازی شرکت توسط اعضای هیئت در آمریکا اشـاره 1 علمی خود، را مجاز میدانند. به عنوان نمونه میتوان به دانشگاه پردو نمود که برای فعالیت شرکتهای متعلق به اعضای هیئت علمی خود، سیاست، دستورالعمل و روش اجرایی تهیه نمـوده اسـت(2001| University Purdue . (ایـن دانشـگاه مزایـای ایجاد شرکت توسط اعضاء هیئت علمی را به قرار زیر میداند:

- افزایش دانش استادان در علوم کاربردی

- گرفتن ایدههای جدید برای موضوعات تحقیقاتی

- افزایش اطلاعات استادان در رابطه با بازار در زمینه فعالیت تخصصی

- کمک مالی به امور تحقیقاتی در دانشگاه

- ایجاد فرصت شغلی برای دانشجویان

- ارتقاء جایگاه دانشگاه در جامعه

- افزایش درآمدهای مالیاتی برای جامعه

- انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت

اختلاف نظر در میان دانشگاهیان در این رابطه در ایران نیز وجود دارد. هرچند به لحاظ قانونی استادان دانشگاه مجاز به راه انداز ی شرکت میباشند. لیکن این نوع فعالیتهـا غالبـا توسط دانشگاهها پذیرفتنی نیست و بدون همـاهنگی بـا دانشـگاه انجـام مـ یپـذیرد. عـدم پذیرش رسمی فعالیت اعضای هیئت علمی در شرکتهای خصوصـی از طـرف دانشـگاهها در ایران دارای تبعاتی است. در درجه اول عدم پذ یرش موضـوع توسـط دانشـگاه باعـث فقدان سیاستگذاری و دستورالعمل خاص برا ی راه اندازی شرکت توسط استادان شـده و حضور غیرشفاف و بدون نظارت آنها در بخش خصوصـ ی احتمـالا بـر رو ی فعالیتهـای موظــف آموزشــی و پژوهشــی تــاثیر خواهــد گذاشــت. نکتــه دوم در ایــن رابطــه عــدم بهرهبرداری دانشگاه از مزایای ایجاد شرکت خصوصی در زمینه فنـاوری توسـط اعضـا ی هیئت علمی است.

تجربه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان با حمایت دانشگاه صنعتی اصفهان در 520 هکتار از اراضی مجاور دانشگاه ایجاد میگردد. اگرچه فعالیتهای اولیه اجرایـی شـهرک خـارج از اراضی اصلی و در مرکز شهر اصفهان در سال 1379 آغاز گردید، لیکن اخیـرا سـاختمان شیخ بهایی با زیربنای 10 هزار متر مربع به عنوان اول یه ساختمان پارک فناوری شیخ بهایی در اراضی مجاور دانشگاه مورد بهره برداری قرار گرفته است. در حال حاضر 67 شـرکت خصوصی، واحد تحقیق و توسـعه، هسـته تحق یقـاتی دانشـگاهی و هسـتههـای دوره رشـد مقدماتی (پیش انکوباتوری) در ساختمانهای مختلف متعلق بـه شـهرک مشـغول فعال یـت میباشند. ساختمان غدیر: این ساختمان به عنوان اول ین مرکز رشد واحدهای فناوری شهرک در سال 1379 شروع به فعالیت نمود. در حـال حاضـر بـا راه انـداز ی سـاختمانهای دیگـر در شهرک، ساختمان غدیر برای شـرکتهای مسـتقر در مرکـز رشـد و شـرکتهای رشـد یافتـه (ساختمان چند مستاجره) مورد استفاده قرار میگیرد. ساختمان صفه: با توجه به حما یت دولت از راه انداز ی مراکـز رشـد در زم ینـه فنـاوری ارتباطات و اطلاعات (ICT ،(شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان مرکز رشد ICT خود را در ساختمان صفه، در مجاورت کوه صـفه اصـفهان ، راهانـدازی نمـود. ایـن سـاختمان بـا حمایت استانداری اصفهان در اختیار شهرک قرار گرفت.

ساختمان توحید: این ساختمان در گذشته محل استقرار سـازمان پژوهشـها ی علمـی و صنعتی ایران مرکز اصفهان بوده است که پس از ادغام این مرکز در شـهرک، بـه عنـوان یک ساختمان چند مستاجره در اختیار شرکتهای رشد یافته قرار گرفته است. ساختمان شیخ بهایی: این ساختمان از نظر ز یربنا و امکانات، بزرگتـرین و مجهزتـرین ساختمان شهرک به حساب م یآید. ساختمان شیخ بهایی به عنـوان اولـ ین گـام در جهـت توسعه شهرک در اراضی دانشگاه صنعتی اصفهان اسـت و دارای کـاربریهـای مختلـف مــیباشــد. عــلاوه بــر اســتقرار ســتاد شــهرک علمــی و تحقیقــاتی اصــفهان، مؤسســات انکوباتوری، هستههای دوره رشد مقدماتی، شرکتهای رشد یافتـه، شـرکتهای خـدماتی و آزمایشگاههای تخصصی در این ساختمان مستقر میباشند. پارک فناوری شیخبهایی: پارک فناوری شیخ بهایی در 25 هکتار از اراضی اطـراف ساختمان شیخ بهایی ایجاد خواهد شد. در حال حاضر شرکتهای رشد یافتـه کـه علاقمنـد هستند در آینده در این پارک مستقر شوند، در سـاختمانهای موجـود در شـهرک اسـکان داده شدهاند. فعالیتهای بازاریابی برای جذب شرکتهای فناوری بـا هـدف سـرمایهگـذاری در جهت ساخت و ساز توسعه فیزیکی پارک شیخ بهـایی در دسـت اقـدام اسـت. برنامـه میان مدت و دراز مدت شهرک علم ی و تحقیقاتی اصفهان شـامل ایجـاد چنـدین پـارک فناوری در زمینههای مختلف و توسعه یک فضای شهری مناسب برای فعالیت شـرکتهای فناوری و واحدهای تحقیقاتی در مجاورت دانشگاه صنعتی اصفهان میباشد.

دانشگاه صنعتی اصفهان از طریق واگذاری اراضی خـود بـه شـهرک مهمتـر ین قـدم را برای ایجاد شهرک برداشته است. از دید مدیران شهرک، اقدامات اجرایـی بـرای توسـعه فیزیکی در اراضی اختصاص یافته، از سرعت خوبی برخوردار نبوده است، اما بـا در نظـر گرفتن مشـکلات موجـود در کشـور مـا بـرا ی اجرایـی کـردن ایـدههـای جدیـد و لـزوم فرهنگسازی در این زمینه، آهنگ نه چندان سر یع رشد شهرک پذیرفتنی است. در حال حاضر راه اندازی ساختمانهای متعدد توسط شهرک، رشد محتو یی و پـذیرش شـرکتها و مؤسسات فناوری را امکان پـذ یر سـاخته اسـت . احـداث سـاختمانهای چنـد مسـتأجره در اراضـی پـارک شـیخ بهـایی و واگـذاری اراضـی بـه شـرکتهای متقاضـی بـرای احـداث ساختمانهای متعلـق بـه آنهـا، از برنامـههـای عاجـل شـهرک علمـ ی و تحقیقـاتی اصـفهان میباشد. فعالیتهای مشترک شهرک و دانشگاه صنعتی اصفهان راه اندازی مؤسسـات نوپـا : بـا راه انـداز ی مرکـز رشـد ف نـاوری غـدیر در سـال 1379، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان اولین قدم را برای حمایـت از مؤسسـات فنـاور ی نوپـا توسط دانش آموختگان دانشگاه و همچن ین اعضای هیئت علمی دانشگاه برداشت. تجربه چند سال اخیر نشان داده است شرکتها یی که بـا مشـارکت اسـتادان بـا تجربـه دانشـگاه و دانشجویان آنها راه اندازی میشود از شانس بیشتری برای موفقیت برخـوردار مـ یباشـند. حضور دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتـر ی کـه پایـان نامـه خـود را در زم ینـه فعالیـت شرکت انجام دادهاند از نمونههای دیگـر ایجـاد مؤسسـات نوپـا در مراکـز رشـد شـهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان میباشد. هستههـای تحقیقـاتی دانشـگاهی: شـهرک علمـی و تحقیقـاتی اصـفهان از طر یـق تخصیص اعتبار به هستههای تحقیقاتی مصوب دانشگاه، زمینه را برای استقرار این هستهها در ساختمانهای شهرک فراهم نموده است . بخشی از ساختمان شیخ بهایی بـرای اسـتقرار 10 هسته تحقیقاتی که از طرف دانشگاه معرف ی میشـوند در نظـر گرفتـه شـده اسـت . در حال حاضر 4 هسته دانشگاهی برای استقرار در ساختمان شیخ بهائی معرفی شـدهانـد و یـا مستقر شدهاند. شبکه واحدهای تحقیقاتی همکار: مراکـز تحقیقـاتی دانشـگاهی، مراکـز تحقیقـاتی وابسـته بـه دسـتگاههای دولتـی و مؤسسـات خصوصـی فنـاوری در اصـفهان بـه عنـوان پتانسـیلهای تحقیقـاتی و فنـاوری منطقـه بـه حسـاب مـیآینـد. در حـال حاضـر بـه دلیـل گستردگی فیزیکی، این مراکز قادر به استقرار در ساختمانها ی موجود شهرک نمیباشند، لذا درسال 1380 شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان اقدام به راه اندازی شـبکه واحـدها ی تحقیقاتی نمود. اداره این شبکه بـه مـرور از طر یـق برگـزاری انتخابـات و انتخـاب ه یـات مدیره به اعضای شبکه واگذار شده است. حضور مراکز تحقیقاتی دانشـگاهی و دولتـی و همچنـین موسسـات فنـاوری خصوصـی در ایـن شـبکه باعـث ایجـاد ارتباطـات مفیـد و سازندهای از جمله بهرهبرداری مشترک از منابع و تجهیزات شده است. هماهنگی در خرید تجهیزات: با توجه به نیاز شرکتهای فناوری و واحدهای تحقیق و توسعه به خدمات فنی و تخصصی و آزمایشگاههای مربوطه، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان اقدام به راهاندازی آزمایشگاههایی در زمینههای شیمی، بیوتکنولوژی، مواد پیشرفته و الکترونیک و همچنین کارگاه ماشین ابزار نموده است. این امکانات علاوه بر موسسات مستقر در شهرک به استادان و دانشجویان دانشگاه نیز خدمات لازم را ارائه مینماید. خرید تجهیزات توسط شهرک با توجه به امکانات موجود در دانشگاه و سیاست جلوگیری از خرید موازی انجام میگیرد. دانشگاه صنعتی اصفهان نیز سیاست مشابهی را دنبال میکند.

خدمات اطلاع رسانی: انعقاد توافقنامه بین شهرک و دانشگاه صنعتی اصفهان در زمینه همکاریهای کتابخانهای و اطلاعرسانی باعث شده است که دو طرف از منابع موجود با بهرهوری بیشتری استفاده نمایند. بر اساس این توافقنامه شهرک علمی وتحقیقاتی اصفهان در تامین منابع اطلاعاتی مورد نیاز کتابخانه دانشگاه مشارکت نموده و مؤسسات میتوانند از منابع کتابخانهای در دانشگاه استفاده نمایند. عناصر موفقیت پارکهای فناوری مجاور دانشگاه ایجاد پارک فناوری در مجاورت دانشگاه و اجرا یی نمودن اهداف و ر سالتهای پارک، فرایند مشکلی است که نیازمند مطالعه، برنامهریزی و تـلاش دسـت انـدرکاران اسـت . در این قسمت سعی خواهد شد به برخ ی از عناصر مهم که م یتواننـد تعیـین کننـده موفقیـت پارکهای دانشگاهی باشند، اشاره شود. تعریف چشمانداز و ماموریت مناسب علاوه بر اهداف اصلی برای پارکهای فناوری که در بخشهای قبل به آن اشاره شد، پارک فناوری مجاور دانشگاه در تریسم چشمانداز و تعریف ماموریت برای خود، باید ایجاد همافزایی بین شرکتهای مستقر در پارک و دانشگاه را مورد توجه قرار دهد. دستیابی به چشم انداز مناسب برای پارک فناوری به نحوی که پارک بتواند به اهداف اصلی خود دست یافته و دانشگاه نیز از مزایای آن بهرهمند گردد یک چالش جدی به حساب میآید. غلبه دیدگاه آکادمیک در ایجاد پارک فناوری ممکن است از دید مدیران دانشگاه مفید باشد، اما این به معنی ایجاد یک پارک موفق در کنار دانشگاه نخواهد بود.

مدیریت پارک فناوری

ایجاد پارک فناوری در مجاورت دانشگاه به معنی ادغام آن به عنوان بخشی از سیستم

مدیریتی دانشگاه نیست. مدیریت پارک باید قادر باشد به دور از دغدغههای جاری

دانشگاه و مستقل از بروکراسی مالی و اداری موجود در آن عمل نماید. تعریف یک

پارک فناوری به عنوان زیر مجموعه دانشگاه (مانند دانشکدهها)، یک مانع جدی در

جهت جذب موسسات خصوصی خواهد بود. احتمالاً این سوال مطرح خواهد شد که

اگر مدیریت پارک فناوری قرار است مستقل از سیستم دانشگاه عمل نماید، چگونه

دانشگاه میتواند سیاستهای خود را در اداره پارک اعمال نماید و بر توسعه پارک

نظارت کند؟ بسیاری از دانشگاهها در دنیا با اتخاذ روشهای گوناگون ضمن جدا نمودن

مدیریت پارک فناوری از دانشگاه، سیاستهای دانشگاه را در اداره پارک اعمال میکنند.

با توجه به تجربه پارکهای دانشگاهی در دنیا و تجربه شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان

روشهای زیر برای مدیریت پارکهای مجاور دانشگاه در ایران پیشنهاد میگردد:

1 -در صورت امکان، تشکیل یک هیات امنای مستقل برای پارک فناوری که بتواند با

تصویب مقررات مورد نیاز مالی و حقوقی، ارتباط مدیریت پارک را با موسسات

خصوصی و دولتی تسهیل نماید. حضور چند نفر از دانشگاه (مدیریت و اعضای

هیات علمی) در هیات امنای پارک فناوری به اعمال سیاستهای دانشگاه در پارک

کمک خواهد نمود.

2 -در صورتیکه تشکیل یک هیات امنای مستقل برای پارک فناوری امکان پذیر

نمیباشد، مباحث پارک فناوری باید به صورت جداگانه در هیات امنای دانشگاه

مطرح و مصوبات لازم اخذ گردد.

3 -مدیر پارک فناوری از میان افراد پیشنهادی از طرف دانشگاه به وسیله هیئت امنا

(رئیس هیات امناء) منصوب گردد.

4 -طرح جامع، پارک فناوری در هیات امنا پارک (دانشگاه) مصوب شود.

5 -پذیرش موسسات در پارک در شورایی متشکل از مدیران پارک فناوری و از اعضای

هیات علمی منتخب دانشگاه صورت پذیرد.

6 -برای اطمینان از حضور دانشگاه در پارک فناوری، دانشگاه اعضای هیات علمی خود

را برای مشارکت و همکاری در مدیریت پارک، ایجاد شرکتهای فناوری و

یاهمکاری با واحدهای تحقیق و توسعه مستقر در پارک تشویق نماید.

بعضی از دانشگاهها در کشورهای مختلف برای مدیریت پارک فناوری اقدام به

ایجاد یک شرکت مستقل میکنند که در آن شرکت، دانشگاه سهامدار اصلی

میباشد. در صورتیکه پارک فناوری با مشارکت دستگاههای دیگر از قبیل

وزارتخانهها و یا مسئولین محلی احداث میشود، سهامداران شرکت اداره کننده

پارک متشکل از سرمایهگذاران خواهد بود.

فرهنگ سازی

موفقیت پارک فناوری در مجاورت دانشگاه بدون اطلاعرسانی به دانشگاهیان،

مسئولین محلی، شرکتهای خصوصی و عامه مردم امکانپذیر نخواهد بود. در این رابطه

فعالیتهای زیر برای فرهنگسازی و جلب حمایت برای پارک فناوری توصیه میشود.

1 -بازاریابی در دانشگاه از طریق ارائه سمینارهای سالیانه برای دانشگاهیان

2 -اجرای برنامهها و فعالیتهای مشترک با دانشگاه

3 -تهیه گزارشات به صورت فصلی یا سالانه

4 -تهیه بروشورها و خبرنامه و اداره یک سایت اینترنتی فعال

5 -اطلاعرسانی از طریق رسانههای عمومی

6 -معرفی دستاوردهای پارک حاصل از فعالیت مؤسسات مستقر در پارک و تاثیر

اقتصادی آنها در منطقه

7 -برگزاری سمینارها و کارگاههای آموزشی مرتبط با فعالیت پارک و دعوت از

صاحبنظران داخلی و خارجی

8 -برگزاری جشنوارههای محلی و ملی

9 -حضور در کنفرانسها و سمینارهای ملی و بینالمللی مرتبط با پارکهای فناوری

10 -عضویت در جوامع و انجمنهای ملی و بینالمللی

نتیجهگیری

در سالهای اخیر، اشتیاق مسئولین دولتی در ایران برای راه اندازی پارکهای علم و فناوری، رو به افزایش بوده است. علاوه بر این دانشگاههای کشور در شهرهای مختلف برای ایجاد پارک فناوری در مجاورت دانشگاه اقدام نمودهاند. نکته مهم برای تصمیمگیران در زمینه ایجاد پارکهای فناوری این است که؛ پارک فناوری صرفاً یک ساختار فیزیکی برای استقرار مراکز تحقیقاتی و یا مؤسسات فناوری خصوصی نیست، موفقیت پارک فناوری در مجاورت دانشگاه مستلزم فرهنگ سازی در دانشگاه، شرکتهای خصوصی و واحدهای تولیدی و مسئولین محلی در منطقه است. اتخاذ روشهای مدیریتی مناسب برای پارک فناوری به طوری که ضمن داشتن استقلال و آزادی عمل برای امور اجرایی، ارتباط پارک و دانشگاه نیز حفظ گردد، در موفقیت پارک حائز اهمیت است. افزایش تعداد پارکهای فناوری در ایران از دیدگاه برخی از صاحبنظران بیبرنامه است و معتقدند فرهنگسازی و تربیت مدیران برای اداره پارکها باید قبل از توسعه پارکها و مراکز رشد علم و فناوری صورت پذیرد. ضمن تأیید لزوم برنامهریزی برای گسترش پارکها در ایران، باید به این نکته اشاره نمود که صدور مجوز برای راهاندازی مراکز رشد و پارکهای علم و فناوری باعث شده است که مدیران فعال و علاقمند در دانشگاهها، مراکز پژوهشی و دیگر بخشهای دولتی و غیردولتی برای کسب اطلاعات و تجربه در این زمینه تلاش نمایند و مراکز رشد و پارکهای مصوب بستر مناسب را برای آموزش و تربیت این مدیران علاقمند فراهم ساخته است.

منابع

[1] Chakrabarti| Alok K. & Richard K. Lester (2002) "Regional Economic

Development: Comparative Case Studies in the US and Finland"

Proceedings IEEE Conference on Engineering Management Cambridge|

UK.

[2] Chakrabarti| Alok K. & Mark Rice (2002) "Changing Roles of

Universities in Developing Entrepreneurial regions: The Case of Finland

and the US" web.mit.edu/ipc/www/publications-2-body.html

[3] Eghbal| M. K.| M. Keshmiri| K. Asghari and E. Roustazadeh. (2003)

"Incubators and Universities: How to overcome cultural barriers against

innovation" Proceedings XX IASP World Conference on Science and

Technology Parks. Lisboa| Portugal.