hc8meifmdc|2011A6132836|PM_Website|tblnews|Text_News|0xfdff0b3405000000d41f000001000100
مرکز همایشهای علمی دانشگاه تهران
The second national conference on venture capital
دومین کنفرانس ملی سرمایه گذاری مخاطره پذیر
ماهیت و نقش سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در اقتصاد
(راهکارهای راهکارهای کاربردی کاربردی برای ایران)
?? - محمد اصولیان ? مهدی بیگدلو
چکیده
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین مالی کسبوکارهای
کارآفرینانه و تکنولوژیک نقش مهمی را در اقتصاد ایفاء میکند. اما این بحث در کشور
ما مراحل آغازین معرفی خود را طی میکند و تاکنون آنگونه که بایسته و شایسته است
مورد توجه قرار نگرفته است. از این رو در این نوشتار پس از بررسی نقش سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
در اقتصاد به طور عام، پیشنهادهایی برای ایجاد و رشد این حوزه در کشورمان ارائه
شده است، که امید میرود با همکاری تمامی عوامل موثر در این مقوله به زودی شاهد
بازار یکپارچه سرمایه مخاطرهپذیر در ایران باشیم.
واژههای کلیدی : سرمایهگذاری مخاطرهپذیر، کارآفرینان، اقتصاد، کسبوکار، تامین
مالی،
کارشناس ارشد مدیریت مالی از دانشگاه تهران- واحد سرمایهگذاری مرکز گسترش
فناوری اطلاعات (مگفا) ?
دانشجوی دکتری مدیریت مالی دانشگاه شهید بهشتی – شرکت سرمایهگذاری بیمه ایران ??
مرکز همایشهای علمی دانشگاه تهران
The second national conference on venture capital
دومین کنفرانس ملی سرمایه گذاری مخاطره پذیر
مقدمه
در طول سالهای اخیر| سرمایهگذاری مخاطرهپذیر به عنوان منبع جدید تامین مالی
برای نوآوریهای تکنولوژیک پدیدار شده است. به ویژه در ایالات متحده| بسیاری از
شرکتهای کوچک با تکنولوژیهای پیشرفته از این منابع استفاده نمودند. اخیراً نقش این
نوع سرمایهگذاری در کشورهای اروپایی و آسیایی بسیار مهم شده است. اگرچه شواهد در
این زمینه اندک است اما در این مورد که سرمایهگذاریهای مخاطرهپذیر موجب انگیزش
فعالیت های نوآوری میشوند، شکی وجود ندارد.
با وجود تسلط بانکها به عنوان منبع بالقوه تامین مالی، با این حال از بسیاری
از جنبهها نگرانی فزایندهای در مورد کمبود سرمایه ریسکی بلندمدت، در ساختار مالی
بسیاری از شرکتهای کوچک وجود دارد. اتکاء بر بدهی (وام)
بانکی برای تامین مالی راهاندازی یا رشد و توسعه شرکت، ممکن است مسائل و
مشکلات بیشماری را به وجود آورد.
در میان آشکارترین آنها میتوان به تحمیل شدن عارضه کوتاهمدتگرایی اشاره داشت.
سرمایه به دست آمده از 1 بدهی (وام)، سرمایه صبور و شکیبایی نیست، . مدت زمان
وامهای آن به ندرت از 3 تا 5 سال فراتر میرود. با این وجود و شاید مهمتر از آن،
سرمایه ناشی از وام، سرمایه متعهدی نیست. این امکان برای وام وجود دارد که در
برابر داراییهای کسبوکار یا داراییهای مالک تضمین شود. از سوی دیگر وام و استقراض
بازپرداختهای دورهای بهره (فرع وام) و پرداخت نهایی اصل وام را ایجاب مینماید. این
عامل باعث میشود که در هنگام افت فروش یا دیگر فشارهایی که بر روی سودآوری و به
ویژه بر روی جریان نقدی وارد میشود، شرکت در معرض تهدید قرار بگیرد. در
چنین موقعیتهایی که شرکت از بازپرداختهای بدهیاش ناتوان میشود، بانکها ممکن
است به عنوان آخرین راهچاره داراییها را به مالکیت خود درآورند و یا شرکت را مجبور
به تصفیه سازند (چرا که پس از دولت، بانکها نخستین مدعیان بر روی داراییهای
شرکتهای معسر هستند). به همین دلیل صاحبنظران توصیه میکنند که برای شرکتها یا
دستکم شرکتهای با پتانسیل رشد بالا، سرمایههای ریسکی متعهد و صبور که بازده آن پس
از موفقیت قریبالوقوع شرکت حاصل میگردد، مناسبترین انتخاب خواهند بود. [2 [
اینگونه منابع تامین مالی برای کسبوکارهای جدید ایدهآل محسوب میشوند، چرا که
این منابع عمدتا بر چشمانداز آتی شرکت تمرکز میکنند، در حالیکه بانکها اغلب عملکرد
گذشته شرکت را به عنوان معیار اصلی مدنظر قرار میدهند. [2 ]
از سوی دیگر از آنجا که نتیجه فعالیتهای نوآورانه تاحدی نامطمئن است، بانکها و
صندوقهای دولتی رغبت چندانی برای سرمایهگذاری در آنها از خود نشان نمیدهند. از این
رو معمولا کارآفرینان در کشورهای پیشرفته و صنعتی جهت جذب سرمایه مورد نیاز خود به
سراغ بازار سرمایههای مخاطرهپذیر میروند. [4 ]
ماهیت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
همانگونه که از نام آن پیداست سرمایهای است که به طور مشخص میزان زیادی ریسک
را تقبل میکند. شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر، شرکتهای خصوصی و سودطلبی هستند که
سرمایه خود را در فعالیتهای پرریسک یا نوپا سرمایهگذاری مینمایند. به طور تخصصیتر
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر میتواند سرمایهگذاری مالی در شرکتهایی تعریف شود که هنوز
قیمتی برای آنها تعیین نشده است و دارای پتانسیل رشد چشمگیری میباشند.
در سهام 2] 9 ]در تعریفی دیگر سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نوعی سرمایهگذاری
بلندمدت با ریسک ارزشگذاری نشده شرکتهای جدید معرفی شده است که پاداش اولیه آن
عبارتست از سود سرمایهای (افزایش قیمت سهام) محتمل به علاوه بازده نقدی حاصل از
سود تقسیمی سهام، که توسط سرمایهگذاران حرفهای انجام میشود. [11 ]OECD آنرا بصورت زیر
تعریف نموده است: سرمایههایی هستند که بوسیله شرکتهایی که در صنایع نوپا، یا
شرکتهایی که در بازار سهام قیمتی ندارند تامین میشوند.
همچنین در تعریف این سرمایهگذاری آمده است: سرمایهگذاری در یک صنعت نوپا به
منظور تحقق نرخ رشد بالا؛ صنعتی که دسترسی به بازار سرمایه ندارد. و یا مبالغی که
با هدف کسب مالکیت و یا کنترل یک شرکت نوپا و دارای پتانسیل رشد بالا به صورت اعطایی
سرمایهگذاری میشود
. [3 ]به عبارت دیگر افراد یا شرکتهایی هستند که سرمایههایشان را در فعالیتهای
پرخطر یا نوپا سرمایهگذاری مینمایند، که به این سرمایههای به کار رفته در
فعالیتهای پرریسک سرمایهگذاری مخاطرهپذیر میگویند. هدف این سرمایهگذاران این
است که از اینگونه سرمایهگذاریها بازدههای بالاتر از دیگر فرصتها کسب کنند. از سوی
دیگر بازده ناشی از سودسرمایه آن با ریسک مازاد و غیرنقدینه بودن سرمایهگذاری
(بدین معنا که طرح سرمایهگذاری از توان نقدشوندگی بالایی بهرهمند نیست و هرزمان که
سرمایهگذاران بخواهند سهام خود را به فروش رسانند نمیتوانند به سادگی مشتری مورد
نظر را برای خرید سهام خود بیابند) همراه است که نمیتواند در طول مدت تعهد به
کسبوکار آزادانه مورد مبادله قرار گیرد. [9]
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر وجوهی است که به همراه کمکهای مدیریتی، توسط افراد
حرفهای وابسته به شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در اختیار شرکتهای نوپا، کوچک و
در حال رشد و دارای آتیه قرار میگیرد. شرکتهای حرفهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر،
شرکتها (صندوقها) و تعاونیهایی هستند که منابع مالی را عمدتا از صندوقهای بازنشستگی،
بنیادها، شرکتها، افراد ثروتمند، سرمایهگذاران خارجی یا از منابع خودشان تامین
میکنند. شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر به دنبال کسب درآمد جاری و مستمر از
سرمایهگذاری خود نیستند و در صورتی که کسبوکار مورد نظر سودآور باشد، سود سرمایهگذاری
آنها از طریق فروش سهم مالکیتشان محقق میگردد. [5 ]
بیش از یک سوم از سرمایهگذاریهای سرمایهگذاران مخاطرهپذیر منتج به شکست و زیان
میشود. سرمایهگذاران مخاطرهپذیر غالباً در شرکتهایی سرمایهگذاری میکنند که هنوز
هیچ گونه درآمدی را ایجاد نکردهاند و محصولی را در جریان تولید ندارند و از یک تیم
کامل مدیریتی و باتجربه نیز بهرهمند نیستند. [7]
بر طبق تعریف بش (1998 Betsch ،(سرمایهگذاری مخاطرهپذیر عبارت است از سرمایهگذاری در اوراق سهام
شرکتهای کوچک و یا متوسط که از پتانسیل رشد بالایی برخوردار هستند و معمولاً از
نوآوریهای تکنولوژیکی بهره میبرند. سرمایهگذاری مخاطرهپذیر میتواند به واسطه موارد
ذیل شکافها و خلاءهای تامین مالی کارآفرینان را پر کند:
ـ هیچ تعهدی برای بازپرداخت سرمایه وجود ندارد.
- سرمایهگذار در سهام شرکت، حقالغاء تامین مالی را ندارد.
- هیچ ضرورت و نیازی برای پرداخت بهره وجود ندارد.
- سرمایه مخاطرهپذیر در موارد ورشکستگی از بین خواهد رفت. (1998 Betsch (
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر پل ارتباطی میان سطوح سرمایهای است که از یک سو توسط
بنیانگذار| خویشاوندان و و سرمایهگذاران شخصی تامین شده است – که اغلب در مرحله ساخت نمونه اولیه محصول، 6 دوستان (3Fs The( یا اصلاح و
آزمایش مفهوم و نیز در مراحل آغازین (در صورتی که کارآفرین تکنولوژیک باشد) به
مصرف رسیده و تمام شده است- و از سوی دیگر مبالغ فراوان مورد نیاز برای قرار گرفتن
در فهرست بورس اوراق بهادار و جذب سرمایهگذاران نهادی است که در حجم بالا معامله
میکنند. (نمایه 1] (1 ]
بلوغ رشد جوانی بذرپاشی
بازار سهام
سرمایهگذاران نهادی
سود انباشته
سرمایهگذاری مخاطره پذیر
بانک ها
سرمایهگذاران غیر رسمی
خویشاوندان / دوستان
سرمایه شخصی
نمایه (1 : )الگوی مرحله ای تامین مالی
بطور سنتی سرمایهگذاری مخاطرهپذیر به شرکتهای جوان و یا در حال رشد با پتانسیل
بالا یاری میرساند| و غالباً مکمل تامین مالی از طریق بدهی (وام) محسوب میگردد. با
این حال سرمایهگذاری مخاطرهپذیر اساساً به اوراق بهادار گرایش دارد.
نویسندگانی به نامهای میسون و هریسون (Harrison
& Mason )معتقدند "هدف
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر به جای اینکه به بهره و یا درآمد حاصل از سود تقسیمی
معطوف باشد، به دست آوردن بازده سرمایهگذاری بالا به شکل سود سرمایهای است که از
طریق خروج سرمایهگذاری حاصل شده است و این خود از فروش اوراق سهام به دست
آمده است. خروج عموماً از مسیر عرضه عمومی اولیه (IPO )که متضمن شناور
شدن شرکت در بازار سهامی است که سهام شرکت آزادانه در آنجا مبادله میشود و یا از
مسیر فروش کلی شرکت همراه با دیگر سهامداران شرکت به یک شرکت دیگر حاصل
میگردد." [10 ]
شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر، همچون بسیاری از شرکتهای فعال در بخش خصوصی،
به منظور افزایش ثروت سهامداران خود راهاندازی میشوند، بدین معنا که کاملا انتفاعی
عمل میکنند. منطق حاکم بر شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر چنین عنوان شده است:
" انتظار میرود پرتفوی متنوعی از پروژههای پرمخاطره ولی با بازده و سودآوری
بالا، ارزشی به مراتب بیشتر از پرتفوی متشکل از پروژههای کممخاطره و با بازده
پایین داشته باشد. [8] "
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر دارای ویژگیهای خاصی است که آنرا از دیگر انواع
سرمایهگذاریها مشخص مینماید.
مهمترین این ویژگیها عبارتند از:
) ثبت نبودن در فهرست شرکتهای مجاز به حضور در بورس اوراق بهادار و سهام
) در نظر داشتن دوره بازگشت سرمایهای در حدود پنج تا هفت سال
) بهرهگیری از ساختار سرمایهگذاری مشارکتی
) دارای ساختار مالکیت خصوصی
) انحلال مشارکت در سرمایهگذاری پس از رسیدن به مرحله سوددهی
) دارای ریسک بالا (به دلیل نوآوری بالا)
) نبود اطلاعات بازار و پیشینه فنی-اقتصادی بدلیل جدید بودن سرمایهگذاری [3 ]
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر نیز ویژگیهایی دارند که آنها را از دیگر سرمایهگذاران
متمایز میسازد.
) منابع مالی شرکتهای جدید، کوچک و به سرعت در حال رشد را تامین میکنند.
) در مالکیت این شرکتها سهیم میشوند.
) در توسعه محصولات و خدمات جدید کمک میکنند.
) با مشارکت فعالانه خود برای کسب وکار مورد نظر ارزش افزایی میکنند.
) با انتظار بازدهی فراوان، ریسک بالایی را میپذیرند.
) افق سرمایهگذاری بلندمدت دارند. [5 ]
به علت ریسک ذاتی نهفته در موفقیت طرحهای کارآفرینی و فعالیتهای نوآورانه و
همچنین ماهیت بلندمدت بازگشت سرمایه در این نوع طرحها، بسیاری از سرمایهگذاران
تمایلی به سرمایهگذاری در اینگونه طرحها ندارند.
انواع گوناگون سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در این چارچوب گسترده انواع گوناگون
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر تحت عناوین رایج ذیل طبقه بندی شدهاند: [9 ]
7 سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نهادی (یا سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
رسمی) :
سرمایهگذاری در طرحهای نوپای کارآفرینانه که توسط افراد حرفهای تمام وقت مورد
ارزیابی قرار گرفته و منابع مالی خود را از صندوقهای بازنشستگی| بانکها| شرکتهای
بیمه و دیگر موسسات مالی تامین میکنند.
8 سرمایهگذاری مخاطرهپذیر غیررسمی (تامین مالی توسط
فرشتگان کسبوکار) :
سرمایهگذاری توسط اشخاص خصوصی ثروتمند که منابع مالی خود را برای سرمایهگذاری
در فرصتهای سرمایهگذاری مخاطرهای که بر پایه تجربیات یا علائق آنها قرار دارد| در
اختیار میگذارند. فرشتگان کسبوکار معمولاً مدیران ارشد بازنشسته شرکتهای بزرگ و یا
کارآفرینانی هستند که شرکتهای خود را فروختهاند و اکنون میخواهند از پول خود
استفاده کنند.
9 سرمایهگذاری مخاطرهپذیر شرکتی :
تعداد اندکی از سرمایهگذاریها نیز توسط شرکتهای بزرگ در بنگاههای کوچکتر صورت
میگیرد که هدف از آن پیگیری اهداف استراتژیک شرکت (نظیر دستیابی به روزنهای در
تکنولوژی جدید) است تا اینکه صرفا دستیابی به منافع مالی حاصل از آن مدنظر باشد.
همانگونه که مک نلی آورده است، "ترکیب دانش فنی| کارایی مبتکرانه و انعطاف
پذیری یک شرکت کوچک با منابع مالی| تولید| بازاریابی و توزیع یک شرکت بزرگ میتواند
فرصت هایی را برای همافزایی فراهم سازد که در به دست آوردن مزیت رقابتی هر دو شرکت
نقشی مهم را ایفا میکند".
11 سرمایهگذاری مخاطرهپذیر بخش عمومی :
در حالیکه دولتها نقش عمدهای را در تشویق سرمایهگذاری مخاطرهپذیر بخش عمومی
ایفا میکنند
(از طریق سیاستگذاریهایی نظیر طرح سرمایهگذاری شرکتها یا ارائه مشوقهای
مالیاتی) با این وجود ممکن است مستقیماً به عنوان ارائه دهنده اعتبار به طرحهای
مخاطرهآمیز نیز عمل نمایند. با این وجود روند به گونهای موکد به سمت همکاری های
پیوندی عمومی- خصوصی جریان دارد.
در هر حال با وجود رشد در سرمایهگذاری مخاطرهپذیر بخش عمومی و سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر شرکتی، این دو نوع سرمایهگذاری مخاطرهپذیر هنوز هم بخش نسبتا کوچکی از
سرمایهگذاری در سهام بخش خصوصی به شمار میروند و سرمایهگذاریهای انبوه در حوزه
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نهادی و فرشتگان کسبوکار باقی ماندهاند.
نقش سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در اقتصاد
برای شرکتهایی که در حال راهاندازی هستند، بانکها منبع مالی بهینهای نیستند،
ضمن اینکه معمولا بانکها از تامین سرمایه طرحهای پرریسک روی گردان هستند. طرحهای
در حال راهاندازی مخاطره آمیز دارای داراییهای مشهود کمی میباشند و این امر نیز
برای بانکها تامین سرمایه را مشکلتر میسازد. حتی در کشورهایی چون آلمان و ژاپن هم
که بانکها میتوانند سهام را نزد خود نگه دارند شرکتهای در حال سرمایهگذاری با
سرمایه مخاطرهپذیر تمام توسط بانکها تامین مالی نمیشوند. از اینرو لزوم وجود
موسساتی که نقش میانجی و تامین کننده سرمایه شرکتهای در حال راهاندازی با ریسک
بالا را ایفا میکنند احساس میشود. ]6 ]
بدیهی است که اگر آنرا در زمره سرمایهگذاری در سهام شرکتهای کوچکتر و با نگاه به
سودسرمایهای به حساب آوریم، سرمایهگذاری مخاطرهپذیر پدیدهای جدید محسوب نمیگردد.
در سرتاسر تاریخ، اشخاص ثروتمندی به طور مستمر در طرحها یا شرکتهای کوچکتر
سرمایهگذاری نموده و در بخشی از ریسک سهیم میشدند، در مقابل از منافع آن هم سهم
میبردند. با این حال در شکل رسمی و نهادیاش، سرمایهگذاری مخاطرهپذیر پدیده نوینی
است که آغاز آن به دوره پس از جنگ جهانی دوم برمیگردد. پیدایش صنعت سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر نهادی در در سال 1946 ،و در بریتانیا با پا گرفتن 12 ایالات متحده با
تشکیل شرکت تحقیق و توسعه آمریکایی (ARD)
13 شرکت تامین مالی تجاری و صنعتی
توسط بانک انگلستان در سال 1945 شکل گرفته است. با این وجود تا همین اواخر رشد
سرمایهگذاریهای این صنعت چندان قابل توجه نبوده است.
شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر میانجیهایی هستند که ارتباط میان سرمایهگذاران
و شرکتهای سرمایهپذیر (کارآفرینان) را ممکن میسازند. در واقع نقش آنها در حکم
واسطههای ضروری فرایند سرمایهگذاری مخاطرهپذیر است. (نمایه 2] (1 ]
همانگونه که نمایه (2 )آشکار نموده است، کارکرد و تاثیر اقتصادی سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر تابعی است از تعدادی از شرایط اساسی طرف عرضه و تقاضا. در سمت تقاضا،
جریان پروژههای کارآفرینانه خواهان دستیابی سرمایه ناشی از خرید سهام هستند که
عنصری الزامی برای یک سیستم موفق سرمایهگذاری مخاطرهپذیر است. این عامل نیز به
نوبه خود میتواند تابعی باشد از سیستمهای آموزشی، نوآوری و فرهنگ غالب جامعه که
تحت تاثیر شرایط نهادی همچون ماهیت و میزان اخذ مالیات، قوانین و مقررات و . . .
تسهیل خواهد شد یا با مانع روبرو خواهد شد. در سمت
رشد اقتصاد
رشد شرکتهای کوچک
سرمایه گذاری مخاطره پذیر
سرمایهگذاران
مخاطرهپذیر
تقاضا
(کارآفرین)
عرضه
(سرمایهگذار)
متخصص در ارزیابی و تحلیل
شرکتهای پرریسک
در دسترس بودن سرمایه
تمایل به تامین مالی طرح های
ریسک پذیر
ریسک پذیری
کارآفرینی
خلاقیت
ایده ها
بده- بستان میان ریسک و بازده
کارایی بازارهای مالی
ساختار مشوق ها
چشم انداز رشد
غیره
سیستم آموزشی
سیستم نوآوری
غیره
موانع کارآفرینی
ساختار مشوق ها
غیره
نمایه (2 : )نقش سرمایه گذاری مخاطره پذیر در رشد اقتصاد
عرضه، جریان وجوه سرمایههای مخاطرهپذیر توسط شرایط دیگر همچون کارایی بازارهای
مالی، در دسترس بودن فرصتهای سرمایهگذاری جایگزین، نگرشهای سرمایهگذاران به ریسک و
بازده، سیستمهای مالیاتی و چشمانداز رشد کلی اقتصاد تعیین خواهد شد. با این حال
سازوکار عرضه و تقاضا تا زمانی که به صورت مستقل عمل کنند، ارزش چندانی نخواهند
داشت. مطمئنا این نکته تصادفی نخواهد بود که اقتصادهایی که موانع نهادی کمی را
برای کارآفرینی ایجاد میکنند، از صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر پویاتری نیز
برخوردارند و بالعکس. کشورهایی با سطوح بالای فعالیت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر،
موانع کمتری را برای کارآفرینی ایجاد نمودهاند؛ که از جمله آنها
میتوان به ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، کانادا و سوئد اشاره داشت. در مقابل
کشورهایی همچون فرانسه، ایتالیا، اتریش و سویس که سطوح پایینتری در فعالیت
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر دارا هستند، نسبتا موانع بیشتری را نیز برای کارآفرینی
دارند.
با وجود رابطه بالقوه منفی میان فعالیت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر و موانع
کارآفرینی، نقش سرمایهگذاران مخاطرهپذیر به عنوان میانجی، یکسان باقی مانده است.
در این مدل نظاممند (سیستماتیک) سرمایهگذاران مخاطرهپذیر تخصص ارزیابی، یاریرسانی
و نظارت بر شرکتهای پرریسک را فراهم میسازند. کارآفرینان خواهان سرمایه هستند و
سرمایهگذاران خواهان تخصص و آگاهی. شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر مشکل نامتقارن بودن
اطلاعاتی را کمرنگ میسازند (بدین معنا که هزینههای اطلاعات ناقص را کاهش میدهند) و
منابع مالی و کمکهای مشورتی را به شرکتهای سرمایهپذیر و تخصص را به سرمایهگذاران
ارائه میدهند. [9 ]
در جایی که عرضهکنندگان سرمایه (سرمایه گذاران در جستجوی فرصتهای سودآور) و تقاضاکنندگان
سرمایه (کارآفرینان در جستجوی منابع مالی) برای سازگاری با یکدیگر با هزینه و ریسک
بالایی مواجه میگردند سرمایهگذاری مخاطرهپذیر امکان ارتباط و پیوند میان این دو
گروه را فراهم میسازند. [6 ] با این وجود آنها واسطهای ساده میان سرمایهگذاران و
شرکتهایی که سرمایه مخاطرهپذیر را دریافت میکنند نیستند؛ بلکه اغلب در
تصمیمگیریهای استراتژیک کسبوکارهای سرمایهپذیر مشارکت میکنند. بسیاری از غولهای تجاری
کنونی دنیا همانند مایکروسافت، اینتل، سان میکرو سیستم، کامپگ، فدرال اکسپرس،
دیجیتال اکوئیپمنت، اپل، اوراکل، خودکار پارکر و هزاران شرکت مشهور دیگر اکنون از
سرمایه مخاطره پذیر تامین مالی شدهاند.
شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر تبدیل دستاوردهای علمی و تکنولوژیک را به
منافع اقتصادی تسهیل میکنند و کارآفرینی تکنولوژیک را ترویج میکنند. [1 ]
اما سرانجام همانگونه که نمایه (2 )اشاره دارد، بحث اصلی اینجاست که مشارکت
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر به عملکرد برتر شرکتهای سرمایهپذیر و رشد آنها و نهایتا
به رشد کلی اقتصاد منجر میشود.
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر از سه روش میتواند رشد اقتصادی را تحقق بخشد. نخست
اینکه سرمایهگذاری مخاطرهپذیر با تامین مالی وجوه مورد نیاز کارآفرینان آنها را
برای راهاندازی کسبوکارهایشان یاری میکنند. بدین ترتیب با راهاندازی شرکت
کارآفرینانه تولید (و به تبع آن تقاضای مشتقه) رو به افزایش میگذارد و این امر به
صورت کلان سبب میشود که درآمدی ملی افزایش یافته و رشد اقتصادی تحقق یابد. دوم
اینکه آنها با تامین مالی شرکتهای کارآفرینی موجبات اشتغال تعداد بسیاری دیگر را
نیز فراهم میآورند. با اشتغال این افراد و کسب درآمد و ایجاد قدرت خرید در آنان
میتوان تقاضایی اضافی برای اقتصاد ایجاد نمود که این امر نیز خود موجب افزایش
تولید در اقتصاد خواهد شد. سرانجام اینکه شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر با تامین
مالی نوآوریهای تکنولوژیک فرصت پیدایش و معرفی محصولی جدید را فراهم میآورند که
این امر منجر به ایجاد تقاضای جدیدی شده و تولید و درآمد را افزایش خواهد داد. ضمن
اینکه به ارتقاء کیفیت و سطح زندگی جامعه و برآورده ساختن نیازهای تامین نشده نیز
کمک میکند. همچنین دسترسی به منابع مالی برای کارآفرینان و پژوهشگران عاملی مهم در
ایجاد و بهره گیری از توان فناوری در اقتصاد ملی است.
همان گونه که در نمایه [3 ]مشاهده می شود، سرمایهگذاران مخاطرهپذیر در مرحلهای
که سرمایهگذاران نهادی تمایلی به سرمایهگذاری ندارند و بازار سهام نیز آمادگی
پذیرش چنین کسبوکاری را ندارند وارد میشوند و با تامین مالی کسبوکار نوپا یا در
حال رشد شرایط را برای توسعه کسبوکار فراهم میسازند.
هر شخصی قادر به راهاندازی یک کسبوکار نیست و نیز هر شخصی که کسبوکاری را
راهاندازی کرد، لزوما قادر به مدیریت مناسب آن نمیباشد. برای اینکه یک طرح کسبوکار
موفق شود میبایستی از مدیریت مناسب و توانا بهره ببرد. در این فرایند شرکتهای
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر از طریق فراهم نمودن زمینههای مدیریت مناسب و توانا به موفقیت
پروژه کمک میکنند. آنها همچنین در فرایند توسعه مهارتهای مدیر طرح نقش بسزایی را
ایفا میکنند.
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر در کمک به چالشها کارآفرینی نقش برجستهای دارند.
فرصتهای ایجاد محصولات جدید به عنوان نتیجه نوآوری تکنولوژیک و یا تغییر متغییرهای
بازار (همانند تغییر نیازها، خواستها، سلایق و خدمات) افزایش مییابد، در حالیکه
توانایی کشف این فرصتها در میان افراد پایین میباشد. [6 ]
شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر ریسک سرمایه گذاران در این شرکتها را از طرق
مختلفی کاهش میدهد. آنها بواسطه تخصصی که در ارزیابی این گونه طرحها پیدا کردهاند
و همچنین با از میان برداشتن مانع نامتقارنی اطلاعات، محدودیت نبود و یا کمبود
اطلاعات و وجود اطلاعات غلط را از بین بردهاند. افزون بر این آنها از طریق ایجاد پرتفولیوهایی
از سهام کسبوکارهای مختلف با کاهش ریسک غیرسیستماتیک مجموعه، ریسک را برای شرکت
خود به حداقل میرسانند. همچنین آنها میتوانند با مشارکتهایی که با سرمایه گذاران
مشابه دارند بخشی از ریسک را انتقال دهند. شرکتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
میتوانند با ایجاد تنوع سرمایهگذاری در طول مراحل گوناگون
ریسک
مرحله
بذرپاشی(آمادهسازی)
مرحله بلوغ مرحله رشد مرحله جوانی
نمایه (3 : )نقش سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در گذار از مراحل اولیه راهاندازی
شرکت تا عمومی شدن
سرمایهگذاران
غیررسمی
(سرمایه شخصی، دوستان و خویشاوندان)
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر
سرمایهگذاران نهادی
بازارهای سهام
چرخه عمر شرکتها و همچنین تنوع صنعتی و محصولی ریسک خود را باز هم کاهش بخشند
و سرانجام اینکه آنها با مشاوره و کمک در مدیریت، برنامه ریزی، بازاریابی، فروش و
... شرکتهای نوپا، ریسک تصمیمات غلط مدیران کم تجربه را به حداقل میرسانند.
کسانی که این گونه سرمایهگذاری میکنند ممکن است در سرمایهگذاریشان گاه تا 100
درصد یا بیشتر بازده کسب نمایند. در طول سالهای گذشته میانگین این نرخ در کشورهای
صنعتی 15 تا 20 درصد بوده است. سرمایهگذاران مخاطرهپذیر در جستجوی معاملاتی هستند
که سرمایهشان 10 تا 20 برابر شود.
در حالی که مشاهده اثر سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در کل اقتصاد به طور روشن مشخص
شده نیست، با این وجود توافق عمومی وجود دارد که این سرمایهگذاری ابزاری برای رشد
شتابان نوآوری و تجاری نمودن آن در بازار محسوب میگردد.
از سوی دیگر توانایی ایجاد فرصتهای متنوع شغلی در اینگونه سرمایهگذاریها نیز
از جمله حیطههایی است این سرمایهگذاریها در اقتصاد اثرگذار میباشند. مطالعه سالانه
انجمن سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در سال 1997 نشان داد که بین سالهای 1991 تا 1995
،شرکتهایی که با سرمایه مخاطرهپذیر فعالیت مینمودهاند، به طور متوسط در هر سال 34
درصد کارکنانشان را افزایش دادهاند، در حالیکه در همان زمان مجله فورچون در مورد
500 شرکت برتر دنیا اظهار نمود که نرخ رشد اشتغال این شرکتها 4 درصد در هر سال
بوده است.
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نقشی بسیار مهم در فعالیتهای مربوط به نوآوری و صنایع
هایتک دارند. در سال 1999 بیش از 71 درصد این نوع سرمایهگذاریها در بخش تکنولوژی
اطلاعات انجام شده است. (2000 OECD) مطالعات NBER نشان میدهد که حضور سرمایههای مربوط به فعالیتهای مخاطرهآمیز در
یک صنعت، نرخ ثبت اختراع و نوآوری را به طور چشمگیری افزایش میدهد.
کمپانی های کوچک از سرمایهگذاری مخاطرهپذیر برای تامین مالی خودشان استفاده
میکنند چون آنها توانائی مانند IBM و اینتل خودشان بخشی یا 15 گرفتن وام به اندازه کافی را ندارند.
به علاوه شرکتهای بزرگ غیرمالی صندوقی بنام سرمایهگذاری مخاطرهپذیر راه میاندازند
تا موج نوآوریها و ایدههای نو را که در سراسر نقاط دنیا اتفاق میافتد را از دست
نداده، و بتوانند از آنها استفاده نمایند.
در اینجا لازم است که چند نکته یادآوری شود :
1 -کسبوکارها تنها هنگام راهاندازی از سرمایههای مخاطرهپذیر استفاده نمیکنند،
بلکه در طول عمر از آن بهره میبرند.
2 -سرمایهگذاری مخاطرهپذیر تنها در تکنولوژیهای پیشرفته صورت نمیگیرد بلکه در
تولیدات صنعتی| خدماتی و حمل ونقل نیز انجام میپذیرد.
3 -سرمایهگذاری مخاطرهپذیر همیشه سرمایهگذاری با ریسک بالا نیست؛ سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر آمریکایی از همتایان اروپایی خود پرریسکتر هستند. آمریکاییها بیشتر در
راهاندازی کسبوکارهای جدید درگیر میشوند اما اروپاییها در توسعه کسبوکارهای موجود
فعالیت دارند.
چون بسیاری از این 16 کارشناسان توافق دارند که سرمایهگذاری مخاطرهپذیر یک
کسبوکار با ریسک بالاست سرمایهگذاریها شکست میخورند یا اینکه بازده بسیار پایینی
دارند. بری (1994 ،)عنوان میکند که سرمایهگذاران مخاطرهپذیر ریسک بالایی را تقبل
میکنند که انتظار میرود بیشتر از متوسط (میانگین بازده اوراق سهام شرکتها) پاداش
داشته باشند. [7 ]
پیشنهادها پیشنهادهایی در مورد ایران
پیشنهاد میشود که از سوی مسئولان مربوطه سیاستگزاریهایی برای هر دو وجه عرضه و
تقاضای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر انجام پذیرد. میتوان با بکارگیری راهکارهای در
ادامه پیشنهاد شده است، زمینه لازم را برای عرضه و تقاضا و تشویق سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر فراهم آورد.
TM سیاستهای معطوف
به سمت تقاضای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
1/2 گسترش فرهنگ کارآفرینی و نوآوری
رواج کارآفرینی در جامعه مهمترین عامل موثر بر راهاندازی شرکتهای نوپا و به
تبع آن مهمترین عامل در جهت افزایش تقاضا برای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر است. باید
توجه داشت که هرگونه تغییری در این ویژگی به سختی و در بلندمدت حاصل میشود.
1/2 آموزشهای آکادمیک و پودمانی کارآفرینی و چگونگی راهاندازی کسبوکارها
یکی دیگر از راههای گسترش کارآفرینی، توسعه آموزشهایی است که در دانشگاهها و
مراکز آموزشی ارائه میگردد.
میتوان با تدوین برنامههایی دورههایی را برای این آموزشها ایجاد نمود.
1/2 تسهیل فرایندهای ایجاد کسب وکارهای کوچک و نوپا
با تسهیل نمودن فرایندهای ایجاد کسبوکارهای کوچک، شرکتهای بیشتری میتوانند
فعالیت خود را آغاز نمایند که این امر با ایجاد تقاضا برای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
میتواند در شکوفایی این صنعت موثر باشد.
TM سیاستهای معطوف
به سمت عرضهی سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
1/2 تسهیل زمینهها و فراهم نمودن سازوکار خروج
خروج از سرمایهگذاری و توان نقدشوندگی سرمایه و دریافت سود سرمایهگذاری تاثیر
شگرف بر فعالیتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر در اقتصاد دارد. خروج از سرمایهگذاری
منوط به وجود بازارهای سرمایه تخصصی برای این امر و وجود بازارهای اولیه (مانند
بانکهای سرمایهگذاری) و بازار خارج از بورس (OTC )خواهد بود و برای گسترش
فعالیت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر باید این ابزارها ایجاد گردند. همچنین میتوان برای
معاملات سهام شرکتهای کوچک، یک بازار سهام سازمانیافته و منسجم را ایجاد کرد.
1/2 کارشناسان و متخصصان سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
فعالیتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر، فعالیتی است پیچیده و خطیر که تخصص خاص خود
را داراست و هم در مرحله ارزیابی (پیش از سرمایهگذاری) و هم در مرحله کمک و مشاوره
(پس از سرمایهگذاری) نیازمند کارشناسانی حرفهای است. از این رو آموزشهای تخصصی
تحلیلگران این حوزه اولویت بالایی دارا هستند و باید پیش از توسعه این حوزه کاملا
مورد توجه قرار گیرد.
1/2 اصلاح قوانین مالیاتی
قوانین و سیاستهای مالیاتی در هر کشور، عاملی تاثیرگذار در روند و میزان
سرمایهگذاری و کارآفرینی محسوب میگردد. پیشنهاد میشود دولت با کاهش نرخ مالیات بر
سود (درآمد) شرکتهای نوپا در سالهای آغازین فعالیت، باعث افزایش میزان سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر گردد. معافیتهای مالیاتی انتقالی به سالهای بعد ناشی از زیانهای سالهای
اولیه فعالیت نیز از جمله مواردی است که میتواند برای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر به
صورت مشوق عمل نماید.
1/2 مقررات حاکم بر بانکها، بیمهها و صندوقهای بازنشستگی
بخش قابل توجهی از منابع سرمایهگذاران مخاطرهپذیر از طریق این نهادها تامین
میشود. با این وجود به دلیل مقررات خاص حاکم بر این بخشها، آنها بسیار ریسک گریز
بوده و براحتی منابع خود را در اختیار چنین شرکتهایی قرار نخواهند داد. در مورد
صندوقهای بازنشستگی نیز این نارسایی وجود دارد که به علت حجم پایین وجوه در اختیار
و همچنین ساختار دولتی حاکم بر آنها تمایل چندانی به سرمایهگذاریهای پرریسک وجود
ندارد که میتوان با اصلاح ساختار و فرایندها و نیز مدیریتها آنها را در جهت توسعه
سرمایهگذاری مخاطرهپذیر همسو نمود. در مورد بنیادهای وقفی در کشور نیز باید گفت که
آنها اکنون ترجیح میدهند سرمایهگذاریهای خود را خارج از حیطههای تجاری متمرکز
سازند، در حالی که با فرهنگ سازی و اصلاح برداشتهای منفی نسبت به فعالیت تجاری
میتوان ضرورت تولید ثروت و از بین بردن فقر از این طریق، و همچنین توان بالقوه این
کسب وکارها در ایجاد اشتغال را برای آنها روشن نمود.
1/2 امنیت سرمایهگذاریها
سرمایهگذاران مخاطرهپذیر همچون دیگر سرمایهگذاران حساسیت بالایی به شرایط
محیطی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارند. این نوع سرمایهگذاریها هم تنها در مناطق
امن و باثبات میتواند رشد و گسترش پیدا کند.
1/2 ارائه مشوقهای مالی
یکی از فعالیتهایی که دولت میتواند از طریق آن به شکلگیری سرمایهگذاری
مخاطرهپذیر کمک کند ارائه مشوقهای مالی به سرمایهگذاران مخاطرهپذیری است که توانستند
به اهداف خود به صورت انتفاعی جامعه عمل بپوشانند. این مشوقها میتواند همانند
جایزههای صادرکنندگان نمونه که از سوی وزارت بازرگانی اعطاء میشود، ارائه گردد.
همچنین دولت میتواند از طریق اعطای وام و کمکهای مالی به شکلگیری شرکتهای
سرمایهگذاری مخاطرهپذیرکمک نماید.
TM سیاستهای معطوف
به هر دو سمت عرضه و تقاضای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر
1/2 اصلاح قوانین و مقررات
قوانین و مقررات تجاری میتواند فعالیتهای هر نوع واحد اقتصادی را تحت تاثیر
قرار دهد. فعالیتهای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر نیز همچون دیگر حیطههای سرمایهگذاری
به شدت تابع قوانین و مقررات تجاری است و در صورتی که این قوانین به صورت دست
وپاگیر عمل نمایند، میزان سرمایهگذاریهای آن کاهش محسوسی خواهد داشت. برای مثال
تغییر دائمی قوانین صادرات و واردات میتواند ریسک این سرمایهگذاریها را به شدت
افزایش دهد. همچنین وجود قانون کار انعطاف ناپذیر ریسک این نوع سرمایهگذاریها را
بالا میبرد و آنها نمیتوانند در مواقعی که با
مشکلات مالی یا غیرمالی مواجه میشوند برای نجات کسبوکار اقدامات مقتضی را اجرا
نمایند. همچنین قوانین
تجارت، ثبت شرکت، صادرات و واردات و ورشکستگی نیز باید به گونهای تعدیل گردند
تا ریسک این گونه سرمایهگذاری در حد معقول و منطقی باقی بماند.
1/2 حمایت مراجع دولتی
تجربه نشان داده است هنگامی که تصمیم گیران دولت نسبت به بخشی توجه و التفات
ویژه داشتهاند، آن بخش رشد و توسعهای بیش از سایر بخشها را تجربه نموده است.
1/2 حمایت از مالکیت فکری
مالکیت فکری معمولا مهمترین و شاید تنها دارایی کارآفرینان است. سرمایهگذاران
مخاطرهپذیر تنها زمانی حاضر به
سرمایهگذاری میباشند که اینگونه داراییها در جایی ثبت شده باشند و از سوی
مراجع قانونگذار مورد حمایت قرار گرفته باشند، چرا که در غیر اینصورت آنان روی
داراییهایی سرمایهگذاری میکنند که پس از به ثمر رسیدن دیگران به راحتی محصولات
آنها را برداشت خواهند کرد. از این رو مقررات جامعی که از مالکیت فکری و معنوی
کارآفرینان و سرمایهگذاران مخاطرهپذیر پشتیبانی نماید از ضروریات توسعه این نوع
سرمایهگذاری به شمار میرود.
1/2 پشتیبانی از صنایع پیشرفته
در کشورهای پیشرفته یکی از بزرگترین بخشهایی که توسط سرمایهگذاران مخاطرهپذیر
مورد توجه قرار گرفته است شرکتهای تکنولوژیک (های تک) بوده است. این دو بخش به
نوعی لازم و ملزوم یکدیگر به شمار میروند چرا که افزایش میزان سرمایهگذاریهای
مخاطرهپذیر منجر به رشد صنایع پیشرفته میشد و از سوی دیگر رشد و گسترش این صنایع
تقاضا را برای سرمایهگذاری مخاطرهپذیر افزایش خواهد داد.
1/2 ایجاد ارتباط میان عناصر مختلف صنعت
ایجاد ارتباط میان طرفهای مختلف درگیر در این صنعت و پیوند میان شرکتهای مختلف
فعال از یک سو موجب هماهنگ نمودن عرضه و تقاضا و تخصیص بهینه منابع خواهد شد و از
سوی دیگر هم افزایی را میان سرمایهگذاران مخاطرهپذیر ایجاد خواهد کرد.
منابع
1 (بیگدلو، مهدی، )1383 ” ،(بررسی معیارهای موثر در ارزیابی طرحهای کارآفرینی
برای سرمایهگذاری” تهران،
پایاننامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی- دانشکده مدیریت دانشگاه
تهران، تابستان 1383
2 (بیگدلو، مهدی، (1383 ” ،)بررسی منابع گوناگون تامین مالی کارآفرینان ”
تهران، مجموعه مقالات اولین
همایش ملی صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر- دانشکده مدیریت دانشگاه تهران،
مردادماه 1383
3 (حسین پور کاشانی، سعید )1383 ” ،(مدیریت جامع سرمایهگذاری خطرپذیر در ایران
” تهران، مجموعه
مقالات اولین همایش ملی صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر- دانشکده مدیریت دانشگاه
تهران، مردادماه 1383
4 (حنیفی، فرهاد، (1381” ،)سرمایه ی خطرپذیر؛ ساختارها و کارکردها ” تهران،
نشریه بورس، شماره 31 ،تیرماه
27 تا 21 ص ، 1381
5 (محبوبی، جواد؛ باقری، سیدکامران؛ (1383” ،)بررسی زیرساختهای صنعت
سرمایهگذاری ریسکپذیر در ایران ”
تهران، مجموعه مقالات اولین همایش ملی صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر- دانشکده
مدیریت دانشگاه تهران،
مردادماه 1383
6 (کارشناسان سازمان همیاری اشتغال، (1382 ” )صنعت سرمایهگذاری مخاطرهپذیر و
رویکردهای بومی
کشورهای آسیایی” تهران، نشریه کارآفرین، شماره 21 ،تیرماه 1382 ، ص 70 تا 76
7) Barry| C. (1994)| “New
directions in research on venture capital finance”|
Financial Management. Vol.23| no.3
8)
Boer F.P.| (1999) “The Valuation of Technology:
Business and financial Issues in
R&D”| John Wiley & Sons|
9)
Deakins| David and Freel| Mark (2003)|
“Entrepreneurship and small firm”
McGraw-Hill Publications
10)
Mason| C. and Harrison| R. (1999) “Venture
Capital: rationale| aims and scope”.
editorial| Venture Capital| vol. 1| no. 1| pp. 1-46
11)
Wright| M. and Robbie| K. (1998) “Venture
capital and private equity: a review
and synthesis”| Journal of Business Finance &
accounting. Oxford. Vol. 25 no. 5