سیستم نگهداری و تعمیرات بهبود

hc8meifmdc|2011A6132836|PM_Website|tblnews|Text_News|0xfdff5134030000005e11000001000100

ششمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن (5-4 تیر 1386)

ارائه الگویی مناسب جهت اولویت‌بندی شاخصه‌های فرآیند جهانی شدن

تحقیقات و فناوری

محمد شمسی‌خانی

عضو انجمن علوم مدیریت ایران - شرکت یاسان

با همکاری گروه تحقیقِ انجمن مدیران فردا-اراک

کلمات کلیدی:

جهانی شدن، اولویت‌های تحقیقاتی، الگوی مناسب، توسعه فناوری، منطق فازی.

خلاصه مقاله:

کشورها در آستانه هزاره سوم سعی بر تأثیرگذاری بر یکدیگر دارند. یکی از تبعات این تأثیرگذاری و گسترش روابط بین‌المللی جهانی شدن تحقیق و توسعه است. در قرن حاضر فن‌آوری‌های نوین اطلاعاتی جهان را از بعد مسافت کوچک ساخته، و این همگرایی جهانی در برخی موارد تحقق یافته است. جهانی شدن یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای قرن 21 است، سرعت این فرآیند در ابتدا آرام و نامحسوس بوده ولی در حال حاضر روندی فزاینده دارد.

از سویی دیگر جهانی شدن بازارها، تغییرات سریع و وسیع در علوم و تکنولوژی باعث گردیده است که فضای تحقیقات و پژوهش هر روز پیچیده‌تر و عدم اطمینان و ابهام در زمینه روند جهانی شدن آن، واحدهای صنعتی را نگران حفظ مزیت‌های نوآوری و بقاء خود نموده است.

بنابراین اولویت‌بندی دستیابی به اهداف توسعه فناوری و تحقیقاتی امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد و بیشتر کشورهای توسعه یافته تا به حال به این موضوع توجه خاصی داشته‌اند. کشور ما از نظر امکانات و قابلیت‌های فیزیکی و تحقیقاتی دارای جایگاه ممتازی در سطح جهان می‌باشد، اما تا به حال این قابلیت‌ها و منابع در راستای جهانی شدن بکار گرفته نشده‌اند.

حال دستیابی به شبکه تحقیقاتی جهانی مستلزم در نظر گرفتن اهداف و شرایط متعدد تصمیم‌گیری‌ها می‌باشد و ارائه یک راه‌حل علمی که بتواند در این زمینه مؤثر باشد ضروری به نظر می‌رسد. در این شرایط بهترین راه‌حل این است که با در نظر گرفتن شرایط و اهداف متعدد، تصمیماتی را اتخاذ کرد تا بتوان به یک سطح نسبی مطلوب دست یافت. با توجه به موارد فوق در این پژوهش برای اولویت‌بندی شاخصه‌های فرایند جهانی شدن تحقیقات و به دنبال آن توسعه پایدار از ترکیب روش منطق فازی با روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است تا با توجه به قابلیت‌های این دو روش، الگوی مناسبی برای رتبه‌بندی اولویت‌های توسعه جهانی و نیازهای تحقیقاتی ارائه ‌گردد. برای این منظور ابتدا با تشکیل گروه‌هایی از کارشناسان و علاقه‌مندان رشته‌های مختلف و ارائه اطلاعات از آنها خواسته شده که شاخص‌های جهانی شدن تحقیقات و فناوری را از دیدگاه خود مشخص نمایند و سپس با ایجاد ماتریس مقایسه‌ای از شاخص‌های جهانی شدن تحقیقات و فناوری از اعضاء گروه خواسته شد که شاخص‌های تعیین شده را با توجه به فاکتورهای مؤثر در انتخاب و رتبه‌های آنها با یکدیگر مقایسه کرده و نمره مورد نظر خود را از 1 (کمترین نمره) الی 9 (بیشترین نمره) تخصیص دهند.

برای رتبه‌بندی فاکتورها با توجه به اینکه درجه‌های اهمیت آنها متفاوت می‌باشد از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده گردیده است. در نهایت با ترکیب نتایج رتبه‌بندی بدست آمده از روش منطق فازی با روش تحلیل سلسله مراتبی، اولویت هر کدام از شاخصه‌های این فرآیند مشخص گردید. بر این اساس هر کدام از شاخص‌ها که رتبه آن نسبت به بقیه بیشتر بود نیاز تحقیقاتی مطرح شده در آن، جهت جهانی شدن نسبت به بقیه نیازها در اولویت بالاتری قرار می‌گرفت.

 

ضرورت و اهمیت مطالعه:

افزایش هزینه‌های نوآوری، پیچیده شدن فرآیند تحقیق توسعه، میان رشته‌ای شدن تکنولوژی‌ها و کاهش دوره حیات محصولات موجب شده است که فرآیند جهانی شدن تحقیق و توسعه به طور مستمر بیش از پیش ادامه یابد و الگوی جدیدی در این زمینه حاکم گردد که به دنبال آن تولید تکنولوژی با هزینه کمتر، سرعت بالاتر و با کیفیت بهتر است. در فضای جدید استراتژی‌های گذشته که در آن تمام فرآیند نوآوری از ایجاد ایده تا تجاری کردن محصول در یک شرکت صورت می‌گرفت جای خود را به همکاری توأم با رقابت شرکت‌ها در حلقه‌های مختلف داده است.

هرتز می‌گوید: اکثر تحولات در چرخه اصلی زندگی اقتصادی بشر گذار از جامعه سنتی به جامعه مدرن براساس توسعه جهانی علم و فناوری می‌باشد. رومر (1989) وجود رابطه مثبت بین تعداد دانشمندان در بخش R&D و نرخ رشد تولید را در 22 کشور توسعه یافته به اثبات رساند و در همین سال شانکرمان ثابت می‌کند که تحقیقات صنعتی نیروی مؤثری در رشد تولید می‌باشد.

یک بررسی کلی از موضوعات طرح‌های پژوهشی انجام شده در کشور نشان می‌دهد که انتخاب طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی بیشتر با علایق پژوهشگران سازگار بوده است تا با نیازهای واقعی پژوهشی کشور، بنابراین تعیین الگویی مناسب جهت اولویت‌بندی نیازهای تحقیقاتی در راستای جهانی شدن ضروری به نظر می‌رسد.

 

چرا که با پرداختن به موضوعات ِ مشابه این پژوهش:

1-  برنامه‌ریزی‌های لازم برای مراکز صنعتی و تحقیقاتی به طور دقیق امکانپذیر شده و باعث هماهنگی بیشتری بین مراکز علمی و پژوهشی با نیازهای مراکز صنعتی و تولیدی برای استفاده از ظرفیت تخصصی و تحقیقاتی مراکز پژوهشی می‌گردد.

2-  استفاده مطلوب از ظرفیت علمی و پژوهشی کشور امکان‌پذیر می‌شود.

3-  بودجه‌های تحقیقاتی دستگاه‌های مختلف، در تحقیقات کاربردی و عملی و جهانی هزینه می‌شود.

4-  افزایش کارایی و هدفمند شدن تحقیقات بنیادی.

5-  ابعاد رشد و تکامل واحدهای تحقیقاتی دقیقاً در جهت رفع نیازهای جهانی صورت می‌گیرد و این واحدها با گذشت زمان به تدریج از لحاظ علمی بگونه‌ای بارور می‌گردند که هم سطح دیگر واحدهای تحقیقاتی در کشورهای توسعه یافته می‌گردند.

6-  ایجاد هماهنگی بین مؤسسات تحقیقاتی برای رعایت و انجام اولویت‌های تحقیقاتی جهانی و حرکت در یک چارچوب مشخص برای کاهش دوباره‌‌ کاری‌ها در تحقیقات.

7- سهیم شدن در طرح‌های پژوهشی سازمان‌های جهانی بگونه‌ای که به عنوان جزیی از جامعه جهانی همگام با فناوری روز دنیا: ایرانی می‌اندیشیم و جهانی گام بر می‌داریم.

 

پیشینه تعیین اولویت‌های تحقیقاتی در سطح کشور:

1- شورای پژوهش‌های علمی کشور که وظیفه تدوین سیاست‌های اجرایی پژوهش را بر عهده دارد، تعیین اولویت‌های تحقیقاتی را بر حسب بخش‌ها را برای پیشبرد اهداف تحقیقات ضروری دانست. لذا در سال 1371 مسئولیت تعیین اولویت‌های پژوهشی را به کمیسیون‌های بخشی این شورا و واگذار نمود. نقص این سیستم لحاظ نکردن نیازهای جهانی در تعیین اولویت‌ها بود.

2-  پژوهشکده مطالعات و تحقیقات تکنولوژی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی در سال 1371 جهت تعیین اولویت‌های تحقیقاتی، مطالعاتی را انجام داد که نتایج آن در بخش تعیین اولویت‌های تحقیقاتی و مطالعاتی در رابطه با شناسایی تکنولوژی، چگونگی انتقال تکنولوژی و … مطرح گردید.

3-  شورای تحقیق و تکنولوژی استان فارس در سال 1374، جهت ایجاد ارتباط بین مراکز تحقیقاتی و دستگاه‌های اجرایی در استان مربوط ایجاد گردید. هدف اصلی این شورا توجه و تأکید بر تحقیقات کاربردی و جلوگیری از برخورد سلیقه‌ای دستگاه‌های اجرایی با امر تحقیقات بود.

4-  دبیرخانه شورای پژوهش‌های علمی کشور در خرداد ماه 1376 گزارش اولویت‌های تحقیقاتی (با توجه به برنامه دوم توسعه کشور، تحت عنوان برنامه‌ها و فعالیت‌های شورای پژوهش علمی کشور تهیه کرد. مطالب این گزارش در برگیرنده زمینه‌های اصلی برنامه ملی تحقیقات در بخش‌های دوازده‌گانه کمیسیون‌های تخصصی شورا بود.

 

روش تحقیق انجام پژوهش:

پرسشنامه‌ای با همکاری و مشاورت اساتید دانشگاه آزاد اسلامی اراک تهیه و تنظیم گردید، برای تعیین روایی و پایایی پرسشنامه از روش آزمون انحراف معیار و روش آزمون گیلفورد استفاده شده که پایایی تحقیق بیش از 75% تعیین شد. جامعه آماری و نمونه آماری، کل صنایع استان مرکزی بود که بر این اساس 345% پرسشنامه از این جامعه جمع‌آوری گردید. جهت انجام محاسبات آماری و تجزیه و تحلیل‌های لازم، 100 پرسشنامه از جامعه آماری انتخاب و در شش کمیته صنایع برق والکترونیک ، صنایع مکانیک و فلزی، صنایع وکانی های غیرفلزی، صنایع غذایی ،صنایع نفت،گاز،شیمی وپتروشیمی وصنایع ارتباطات واطلاعات مورد بررسی قرار گرفت.

مهمترین محدویت در انجام پژوهش نیز عدم همکاری در پر کردن پرسشنامه، عدم صحت اطلاعات داده شده و نیز عدم اطمینان نسبت به اولویت‌های ارائه شده بود.

مراحل انجام شده جهت تعیین زمینه‌های توسعه فناوری و اولویت‌بندی شاخصه‌های فرآیند جهانی شدن تحقیقات:

گام اول: تشکیل تیم‌های تخصصی بر حسب نوع صنعت جهت ارزیابی و بررسی اولویت‌های تحقیقاتی ارائه شده.

گام دوم: استخراج و مشخص کردن زمینه‌های توسعه صنعتی استان مرکزی با استفاده از اطلاعات تهیه شده توسط شورای پژوهش‌های علمی کشور بر حسب نوع صنعت و گروه‌ها.

گام سوم: تعیین فاکتورهای مؤثر در زمینه رشد و توسعه صنعتی براساس شرایط و موقعیت‌های جهانی و با توجه به شاخص‌های مؤثر تعیین شده از طرف شورای پژوهش‌های علمی کشور که شرح آن و عوامل دخیل در پویایی آنها در زیر آمده است:

1-  دسترسی به مواد اولیه مورد نیاز:

-         زمان دسترسی و تهیه مواد اولیه.

-         قیمت تهیه مواد اولیه.

-          مقدار مواد اولیه مورد نیاز.

-         کیفیت مواد اولیه.

2-  بازار مصرف و فروش محصولات:

-         وجود بازار کافی و مناسب.

-         زمان به فروش رسیدن محصولات.

-         روند فروش محصولات و بازار در آینده.

-         تهدیدهای داخلی و خارجی در مورد فروش محصولات.

3-  تکمیل زنجیره صنایع موجود:

-         ورودی یا مواد اولیه از داخل استان تهیه شود.

-         خروجی این صنعت قابل استفاده در سایر صنایع باشد.

-         از نظر تکنولوژیکی تکمیل‌کننده صنایع موجود باشد.

-         باعث رشد تکنولوژی و ارتقاء واحدهای تولیدی و صنعتی موجود باشد.

4-  توانایی و قابلیت صادرات:

-         امکان صادرات آن در وضعیت موجود و آینده فراهم  باشد.

5-  سرمایه و امکانات مورد نیاز:

-         سرمایه فیزیکی مورد نیاز.

-         تأسیسات زیربنایی.

-         ماشین‌آلات و تجهیزات تا حد امکان در داخل ساخته شود.

6-  کاهش واردات و رفع نیازهای داخل.

7-  بازگشت سرمایه و ارزش افزوده بیشتر:

-         متناسب بودن نرخ بازگشت سرمایه.

-         زمان بازگشت.

-         ارزش افزوده‌ای که از بازگشت سرمایه‌گذاری حاصل می‌گردد.

گام چهارم: طراحی پرسشنامه تعیین اولویت‌ها براساس زمینه‌های توسعه جهانی و فاکتورهای مؤثر در انتخاب اولویت‌های تحقیقاتی.

گام پنجم: تشکیل کمیته‌های تعیین و رتبه‌دهی به اولویت‌های تحقیقاتی بر حسب نوع صنعت.

گام ششم: تعیین قابلیت‌ها و امکانات توسعه صنعتی استان و الگوهای جهانی تحقیقات جهت ارائه به کمیته‌ها برای رتبه‌بندی اولویت‌ها.

گام هفتم: تکمیل پرسشنامه‌های تعیین اولویت‌های تحقیقاتی با استفاده از نظرات کارشناسان متعدد.

گام هشتم: ترکیب نظرات کارشناسان با استفاده از میانگین هندسی و رسیدن به رتبه‌های واحد در هر گروه صنعت.

گام نهم: بکارگیری روش اولویت‌بندی AHP برای محاسبه رتبه‌های تعیین شده در هر گروه صنعت از طریق:

1-  ایجاد ساختار سلسله مراتبی:

الف) سطح هدف: تعیین زمینه‌های توسعه فناوری صنعتی و رتبه‌بندی نیازهای تحقیقاتی استان در راستای جهانی‌شدن.

ب) سطح فاکتورها: عواملی هستند که در رسیدن به هدف باید توجه شوند.

ج) سطح گزینه‌ها: زمینه‌های توسعه فناوری صنعتی بر حسب نوع صنعت.

2-  تعیین اولویت نسبی هر کدام از زمینه‌های توسعه با توجه به فاکتورها.

3-  محاسبه ماتریس معکوس برای تک‌تک‌ داده‌ها.

4-  محاسبه اولویت‌های سطری و ستونی برای هر کدام از زمینه‌های توسعه.

5- تعیین بردار اولویت‌بندی برای هر کدام از زمینه‌های توسعه با توجه به فاکتورها.

نتایج و دستاوردهای حاصل از این طرح که شرح آن در ذیل آمده است،عبارتست از ارائه‌ مدلی که بر اساس آن اولویت سرمایه‌گذاری جهت تحقیق و توسعه هر یک از زمینه‌های مورد مطالعه در 6 گروه صنعتی مشخص می‌شود:

 

الف) صنایع برق و الکترونیک:

1-  فناوری در زمینه تولید وتجهیزات برقی درنیروگاههای هسته ای با اولویت 48/0.

2-  فناوری در زمینه برق صنعتی و قدرت با اولویت 48/0.

3-  فناوری در زمینه ساخت تجهیزات اندازه گیری وکنترل با اولویت 40/0.

4-  فناوری در زمینه تولید برق از انرژی های نو با اولویت 40/0.

5-  فناوری در زمینه انتقال و توزیع برق با اولویت 40/0.

6-  فناوری در زمینه میکروالکترونیک و نانوالکترونیک با اولویت 31/0.

7- فناوری مرتبط با ساخت قطعات الکترونیکی با اولویت 30/0.

8-  فناوری در زمینه تولید وسایل صوتی وتصویری با اولویت 27/0.

9-  فناوری در زمینه بیوالکتریک با اولویت 26/0.

10- فناوری در زمینه الکترونیک نوری و الکترواپتیک اولویت 18/0.

 

ب) صنایع مکانیک و فلزی:

1-  فناوری در زمینه صنعت خودرو و تجهیزات و قطعه سازی، 39/0.

2-  فناوری در زمینه ماشین‌آلات و تجهیزات ساخت و تولید، 37/0.

3-  فناوری در زمینه متالوژی صنعتی وطراحی قالب و قالبسازی، 35/0.

4-  فناوری در زمینه فرایند ذوب آهن وتولید و استحصال فولاد، 35/0.

5-   فناوری در زمینه بیومکانیک و تجهیزات پزشکی، 33/0.

6- فناوری در زمینه وسایل تجهیزات مکانیکی سد و شبکه وآبیاری ، 31/0.

7-  فناوری در زمینه تولید انواع ماشینهای کشاورزی،لوازم و قطعات ، 29/0.

8- فناوری در زمینه نورد وپروفیل انواع فلزات،27/0.

9- فناوری در زمینه وسایل و تجهیزات هیدرولیک، 27/0.

10-         فناوری در زمینه تولید وسایل حرارتی وبرودتی، 25/0.

 

 

ج) صنایع وکانی‌های غیرفلزی:

1- فناوری در رابطه باساختمان سازی ، روش‌های طراحی و بهینه‌سازی انرژی، 41/0.

2- فناوری در زمینه تولید کاشی و صنعت سرامیک، 37/0.

3- فناوری در زمینه بتون وتولید سیمان، 34/0.

4- فناوری در زمینه صنعت نساجی و بافندگی، 32/0.

5- فناوری در زمینه روش‌های استخراج سنگ و فرآوری‌های مرتبط با آن، 27/0.

6- فناوری در زمینه تولید انواع مصالح ساختمانی با کاربردهای متعدد، 26/0.

7-  فناوری در زمینه تولید انواع شیشه و بلورجات، 23/0.

 

د) صنایع غذایی:

1-  فناوری در زمینه آبزیان، پرورش و مصرف انواع ماهی، 39/0.

2- فناوری در زمینه صنعت آشپزی نوین، 38/0.

3- فناوری در زمینه تجهیزات کنترل کیفی وبهداشتی، 35/0.

4-  فناوری در زمینه انواع فرآوری‌ها از عرقیات و اسانس‌های گیاهی، 34/0.

5- فناوری در زمینه استفاده‌های متعدد از میوه هاکاهش ضایعات و استفاده‌های جانبی از آن، 33/0.

6-  فناوری در زمینه بسته‌بندی مواد غذایی، 31/0.

7- فناوری در زمینه صنعت شکلات وشیرینی، 29/0.

8- فناوری در زمینه انواع قند و مشتقات آن، 27/0.

 

هـ) صنایع نفت ،گاز ،شیمی وپتروشیمی:

1-    فناوری در زمینه تولید انواع فرآوری‌های نفتی، 49/0.

2-    فناوری در زمینه صنایع پلیمر، 45/0.

3-    فناوری در زمینه اکتشاف واستخراج، 43/0.

4-    فناوری در زمینه استحصال، سنتز و تلخیص ترکیبات شیمیایی، 42/0.

5-    فناوری در زمینه صنایع پالایش و پخش فراورده های نفتی و گازی، 40/0.

6-    فناوری در زمینه تولید انواع مواد انرژی‌زا، 39/0.

7-    فناوری در زمینه مواد شیمیایی معدنی، 38/0.

8-    فناوری در زمینه میعانات گازی و لزوم استفاده از گازهای ضایعاتی در چرخه تولید، 35/0.

 

و) صنایع اطلاعات و ارتباطات:

1-  فناوری در زمینه طراحی و بکارگیری انواع نرم‌افزار، 37/0.

2- فناوری در زمینه پروتکل‌ها و سرویس‌های اینترنتی، 36/0.

3- فناوری در زمینه طراحی وساخت سخت افزارهای صنایع اطلاعات وارتباطات، 35/0.

4- فناوری در زمینه راه اندازی شبکه های ارتباطی، 33/0.

5- فناوری در زمینه سوئیچینگ و پردازش سیگنال‌های ارتباطی، 31/0.

6-  فناوری در زمینه مخابرات سیار، 29/0.

7-  فناوری در زمینه مخابرات فرکانس بالا، 28/0.

8-  فناوری در زمینه مخابرات نوری، 26/0.

9-  فناوری در زمینه مخابرات ماهواره‌ای، 24/0.